Sayısız öğrenci yetiştiren, Türkiye’deki en büyük toplumsal bilimler kongresini düzenleyen ve Türk Toplumsal Bilimler Derneği Lideri Galip Yalman için önsözünü Korkut Boratav ve Oktar Türel’in yazdığı, editörlüğünü Aylin Topal, Ömür Birler, Asuman Göksel ve Coşku Çelik’in yaptığı ve 15 muharririn katkı verdiği ‘Galip Yalman’a Armağan: 21. Yüzyılda Devletin Dönüşümü- Otoriterleşme, Kriz ve Hegemonya’ kitabı, İmge Kitabevi Yayınları tarafından yayımlandı. Kitap, mevcut krizi bütün farklı taraflarıyla ve çelişkileriyle hem kuramsal tartışmalar hem de Türkiye ve dünyadaki hali hazırdaki somut örnekler üzerinden tahlil ediyor.
Kitabın editörlerinden ve kitaba makalesiyle katkı sağlayan Dr. Coşku Çelik ile hem toplumsal bilim insanı Galip Yalman’ı, kitabın çıkma sürecini hem de Türkiye ve dünya haline dair tartışmaları, kitabın değerlendirmeye açtığı kavramlar aracılığıyla konuştuk.
Kitap fikri nasıl ortaya çıktı?
Öncelikle bu röportaj benim için özel zira Galip Yalman’ın öğrencileri olarak bir arada Galip Yalman’a armağan kitabı konuşacak olmak çok pahalı. Kitap fikrinin ortaya çıkışı… Bu bir gelenek, bir hocaya emekliliğinden sonra teşekkür etmenin yolu armağan kitap çıkarmaktır. Editörlerimizden Aylin Topal, Ömür Birler ve Asuman Göksel’e ‘Bunu yapmamız lazım’ diye gittiğimi hatırlıyorum lakin gereklilikten çok zati bunu yapmayı çok istiyorsunuz. Sahiden emeğine sıhhat demeyi lakin yeni bir bilimsel üretimle yapabiliyorsunuz.
Ayrıyeten, ‘Galip Yalman’a neden armağan kitap çıkarmak istenir?’ sorusunu daha çok önemsiyorum. Sebebi, Yalman’ın sana düşünmeyi öğreten bir hoca olması ve lisans üçüncü sınıfta dersine birinci girdiğimizde bize anlattıklarının akademiye devam edenler olarak mesleğimizdeki bilgi üretme üslubu, mesleğimiz üzerine düşünme stiline dönüşmesi. Yalman, öğrencilerine bir perspektif veriyor. Galip bahçelievler esmer escort Yalman’dan öğrenip unutmayacağın en kıymetli ders toplumsal bilimler, toplumsal gerçeklik, toplum üzerine düşünmek ve düşünmeyi öğrenmek. Yazdığım metinlerin en küçüğünden en büyüğüne hala o perspektifi takip ediyorum. Lakin bunu takip etmek demek bir yere sıkışıp kalmak, bu türlü at gözlüğü ile hocanı takip etmek değil.
Makaleleri seçerken ve kitabı kurgularken önceliğiniz neydi?
Aslında iki noktayı önceledik. Birincisi Yalman’a teşekkür etmek isteyen farklı kümeler olarak bir ortaya geldik. İki küme muharrir var. Bir küme müellif lisans yıllarından itibaren Galip Yalman’ın öğrencisi olmuş yahut Yalman’la birlikte doktora tezi yazmış, şu anda Türkiye’de yahut yurt dışında akademik çalışmalarına devam eden beşerler; başkaları de Yalman’ın hocaları, yol arkadaşları, dostları ve meslektaşları.
İkinci nokta ise bu yalnızca bir armağan kitabı değil. İnsanları bir ortaya getirmek o yöntemsel bütünlüğü bir balgat esmer escort ortaya getirmekti zira Yalman’ın kendini kapatıp çalışmaktan çok daima akademik paylaşıma kıymet vermesi sebebiyle dostlarıyla ve meslektaşlarıyla ortasında bir akademik paylaşım bağlantısı var. Bu nedenle, Alfredo Saad- Filho’yu kitaba müellif olarak davet ettiğimizde yalnızca Yalman’ın güzeline sarfiyat diye davet etmiyorsunuz, orada bir yöntemsel bütünlük de kurulmuş oluyor. Bu yöntemsel bütünlüğü kurunca içerikteki bütünlük gerisinden geliyor.
‘2015’TE TÜRKİYE, EN DEĞERLİ EMEKÇİ GAYRETLERİNDEN BİRİNE SAHNE OLDU’
Kitapta iki kısım var: Dünya ve Türkiye. Neoliberalizm, çoklu kriz tartışmaları, tarım siyasetleri, AB’nin durumu, personel uğraşları üzere başlıklara ayrılıyor. Birtakım başlıklarda pandemi de merkeze alınıyor ve kavramsal tartışmaları içeriyor. Pekala kitap bize bir bütün olarak ne anlatıyor?
Galip Yalman’a referansla başlıklar bütüncül bağlantıların bir yansıması… 21. Yüzyılda Devletin Dönüşümü başlığına baktığınız vakit başlık her bir başlığı içeriyor. Şanslıyız batıkent esmer escort ki hepimiz bu başlıkların farklı kısımlarına dokunmuşuz. Lakin içinde bulunduğumuz kriz birinci kere pandemi ile ortaya çıkmadı ya da Alfredo Saad-Filho’nun makalesinde söylediği üzere ,”Pandemi kapitalizme dair yeni çelişkiler doğurmadı, var olanı ortaya çıkardı.” Mesela pandemide karşımıza daha güçlü çıkan en kıymetli krizlerden biri besin güvencesizliği yahut besin krizi. Bunun sebebi, bilhassa 21. yüzyılda lakin genel olarak 80’lerden itibaren takip edilen ziraî üretim siyasetleri. Krizin inşa süreci 2000’ler Türkiye’si ve dünyasında oluşan besin rejimi, bu besin rejimi ve ziraî üretimin iç içeliği ile bağlı. Kitapta Zülküf Aydın bugünün krizini konuşmuyor lakin bugünkü krize getiren süreçleri anlatıyor.
Yahut Türkiye’deki otoriter sistemle AB- Türkiye münasebetleri yahut AB’nin kendi içindeki durumu, bunların birbirleri ortasındaki ilgiyi kurmak değerli. Öte yandan, mevcut kriz neoliberalizmin, kapitalizmin ve patriyarkanın tekrar ortak bir biçimde beşevler esmer escort bayanlara nasıl saldırdığını ve bu manada üzerine oturduğu çelişkileri en açık, en çarpıcı biçimde gördüğümüz periyot ve onun da bir gerisine gitmek gerekiyor. Toplumsal alakalara global, tarihi dönüşüm içerisinde baktığın vakit bugün Türkiye’deki devletin dönüşümünü anlamak için bunların hepsini ele almak gerekiyor.
Pekala dönüşüm varken gayret hiç mi yoktu? Vardı… Keşke daha fazla çaba örneğine yer verebilseydik. Ulaş Taştekin’in yazdığı 2015’teki ‘Metal Fırtına’ var zira AKP’yi ve AKP Türkiye’sini salt bir otoriterlik üzerine çok fazla ele alma eğilimi var. Ancak Galip Yalman’dan hegemonya ve Gramsci’yi öğrendiğimizde otoriterliğin çabayı dışlamadığını da biliyoruz. 2015’te Türkiye, en kıymetli emekçi çabalarından birine sahne oldu ve bugün daha da büyükleri geliyor. Hasebiyle baştan ne kadar planladık yahut planlamadık derken bugünü tarihi toplumsal dönüşümü içerisinde muhakkak bir yolun izdüşümünde tahlil etmiş oluyoruz.
Kitaba dair yorumlarınıza ve çok yeni tartışmalara dayanarak soracağım. Neoliberalizmin bitip bitmediği tartışılıyor. Neoliberalizm bitti mi?
Kitapta Alfredo Saad-Filho çok kıymetli bir tartışma yapıyor. Ben bunu müellifler ve editörler ismine cevaplamak istemem. Ama kendi adıma… Neoliberalizmi yahut kapitalizmin öbür çevrimlerini esasen daima kriz ve yine yapılandırma içinde ele alıyoruz. Neoliberalizmin bittiğini tez etmek mümkün değil. Yeni bir emek ve birikim rejimi gelmeden bittiğini sav etmek neoliberalizme dair dertli bir kavramsallaştırmanın eseri. Neoliberalizmin krizini yaşıyoruz şu anda ya da neoliberalizmde kriz yaşıyoruz. Yeni bir çevrime geçme sinyalleri olağan ki veriyor lakin ‘Neoliberalizmin en değerli tanımlayıcı özelliği ne?’ diye düşündüğümüzde, emek-sermaye ilgilerinde sermayeyi güçlendirici, işçi kısımları daha fazla zapturapt altına alan bir birikim ve emek rejimi ve bu emek rejimi için bütün toplumsal yine üretim süreçlerini daha çankaya esmer escort fazla finansallaştırması ve daha fazla nakit bağımlı hale getirmesi. Bu tanıma dair bir dönüşüm var mı? Yok. Tersine neoliberalizme dair bağlantılar ve özellikler daha sert bir biçimde karşımızda.
Tekrar neoliberalizmin tanımlayıcı özelliklerinden biri, kamu hizmetlerinin ve toplumsal hakların özelleştirilmesi. Olağan ki değerli bir nokta bu hizmetlerin sermayeye satılması lakin bir tanesi de hane içinin, riskin özelleştirilmesi. Artık neredeyse açlık seviyesine gelen bir besin krizinden bahsediyoruz. Örneğin şu anda açlık tehlikesi Türkiye’nin kapısında ve ‘bu neoliberalizm değil diğer bir şey’ demek neoliberalizme olumlu ve liberal bir mana yüklemek manasına geliyor.
‘NEOLİBERALİZM HİÇBİR VAKİT DEMOKRATİK OLMADI’
Otoriterlik ve neoliberalizm münasebetine baktığımız vakit bu cebeci esmer escort tartışmalar nerede duruyor?
Asıl meşakkatin da burada olduğunu düşünüyorum. Otoriterleştiği ölçüde artık neoliberal olmadığı argümanı da birebir formda neoliberalizmi epeyce demokratik bir çerçevede tanımlama riskini getiriyor. Değildi ki… Neoliberalizm birinci gününden itibaren otoriterleşme eğilimlerini içinde barındırıyordu. Esasen sermayenin güçlenip emeğin daima daha dezavantajlı pozisyona getirildiği bir birikim rejimine otoriterleştiğinde ‘Bu artık neoliberalizm değil’ demek zahmetli. Burada benim gördüğüm temel sorun şu, bir ülkü tipleştirme yani bir ülkü tip olarak neoliberalizmi tanımlama. Fakat ilişkisel bir tarif yapıldığı ölçüde, neoliberalizmin bir alternatif olmadığını görüyoruz.
Neoliberalizm, farklı toplumsal formasyonlarda farklı biçimler alıyor. Batı’ya yahut Kuzey Amerika’ya bakıp ‘Neoliberalizmin saf biçimi bu. Türkiye’de bu bu türlü değil, demek ki bu neoliberalizm değil’ demek problemli. Türkiye’ye bakalım. Türkiye’ye neoliberalizm aslında bir askeri darbeyle, dünya kadar sendikal örgütlenme yasaklarıyla, parti çukurambar esmer escort kapatmalarıyla geldi. Münasebetiyle ‘Otoriterleştiği noktada bu artık neoliberalizm değil’ demek sorunlu.
Lakin söylediklerim ‘Neoliberalizmdeyiz ve buradan çıkamayız’ demek değil. En kıymetlisi burada çaba momentlerine bakmak, yine yapılandırmalar da bir emek-sermaye ve toplumsal tekrar üretim sürecindeki çelişkilerle bir arada oluyor. Bence neoliberalizmden çıkışa dair sinyaller aldığımız fakat güçlü ve çok saldırgan bir biçimde neoliberalizmin içinde olduğumuz bir periyot içindeyiz. Bilhassa dünyada artan ve Türkiye’de olan ‘gig economy’ çabaları ya da dünyadaki feminist grevler vb. Neoliberalizmin krizindeyiz ve mutlaka bundan çıkma ihtimalimiz yüksek lakin ‘Artık otoriterleşti, artık neoliberal değil’ demek neoliberalizmi demokrasiyle özdeşleştirmek demek. Neoliberalizm hiçbir vakit demokratik olmadı.
Bu soruyu bilhassa sordum, bu kavramların nasıl tasnif edileceğini kitap göstermiş oluyor. Ayrıyeten krizleri vurguladınız. Kitabın öbür kederlerinden biri krizleri tasnifleyip anlatabilmek. Krizin sonları ve imkanları üzerine ne demetevler esmer escort söyleyebiliriz?
Az evvel bıraktığım yerden alırsak bu soruyu cevaplayabiliriz. Devasa bir kriz var ancak uğraşların de yükseldiği bir devirden kelam ediyoruz. Şu anda söylemesi çok güç lakin sınıf gayretinin gündeme güçlü bir biçimde girdiğini düşünüyorum. Bu sefer şu da var: Sınıf gayretinin sırf fabrikaların önünde, bu iş yerinde grev vardır pankartı asmak olmadığını Sosyalist hareket ya da Marksistler hiç olmadığı kadar net bir biçimde vurguluyor ve bu bana çok ümit veriyor.
Sınıf çabası, tıpkı vakitte ekoloji uğraşı, kentin ya da kırsal alanların talanına karşı uğraş. Ortak alanları, doğayı savunma. Onun dışında Türkiye’de İstanbul Mukavelesi için, farklı ülkeler için kürtaj yasaklarına karşı çaba. Bunların değerli sınıf perspektifleri olduğunu görmek bana umut veriyor. Artık kimlik mücadelesi-sınıf uğraşı üzere ikilikleri aştığımız bir devirdeyiz zira bunların her birine dikmen esmer escort kapitalizmin nasıl saldırdığını da çok net bir biçimde görüyoruz. Emekçi sınıfı da bunu artan bir biçimde görüyor. Mesela ABD’deki Black Lives Matter aksiyonlarında ‘Defund the police’ (Polisi Finanse Etmeyi Bırak) sloganı çok kritik bir slogandı. Birebir vakitte sınıfsal bir talebe tekabül ediyordu ve ‘Bu bir kimlik mücadelesiydi’ denemez. Kimlik uğraşının sınıf çabasıyla ne kadar iç içe olduğunu çok açıkça gösterdi zira sivil vatandaş olarak George Floyd’un bir polis tarafından öldürüldüğü periyot tıpkı vakitte siyah yahut beyaz olmayan Amerikalıların korona virüsünden beyaz olanlara nazaran çok daha fazla öldüğü bir periyottu. Sıhhat hizmetlerine erişemediği ya da o erişimde ırkçılığa maruz kaldığı bir periyottu.
Bana bu karşılığınızla paralel gelen bir açıklama notu düşüyorsunuz makalenizde, bu notu neden düştüğünüzü merak ediyorum? Reaksiyon alacağınızı mı düşündünüz?
Reaksiyon alacağımı düşünmedim fakat şöyle bir gerçek var. Şaşkınlıkla karşılaşıyorum. Tezimde feminist iktisat politik çok güçlü fakat ben bir bayan hocayla bile çalışmadım. Artık bunu neden vurguluyorum? Az evvel söylediklerimle alakalı Galip Hoca’dan bir perspektif öğrendiğiniz ve o sizi bir bütüncül alakalara götürdüğünde, bu hocanın sana çizdiği hudutla kalmayan bir perspektif oluyor. Galip Hoca’nın bir hoca olarak en bedelli özelliklerinden birisi, öğrencilerinden öğrenmeye çok açık olması. Bu toplumsal tekrar üretim mevzularını da konuşuyoruz aslında. Lakin olağan ki feminizmi Galip Yalman’dan öğrenmedim. Ne oldu? Bu içsel bağlar ideolojisini ve bütüncül bakma gerekliliği üzerine okumaya devam ettikçe ve o sırada da feminist literatür okumaya başladığımda gördüm. Üstü örtülü bir tenkit var o teşekkürde. Kapitalizmin bütüncül bağlarına toplumsal cinsiyet perspektifi olmadan bakılamayacağını düşünüyorum. Beni bu bütüncüllüğe götüren öğrendiğim formül oldu fakat bu bütüncüllük beni, tekniği öğrendiğim kişiyi eleştirecek duruma getirdi. Bu hakikaten ufuk açıcı.
Sizin makalenize değinirsek, makalenizin başlığı: COVID-19 Pandemisi, Toplumsal Yine Üretimin Krizi ve Bayan Emeği… Biraz bahseder misiniz?
Makaleme gelirsek pandemiyle birlikte biz konut içi fiyatsız işlerin kapitalist sistem için ne kadar yaşamsal olduğunu görmüş olduk. Lakin pandemi bu işleri daha pahalı hale de getirmedi. Bilakis sömürü derinleşti. Feministler yıllardır kapitalizmin meta üreten bir sistem olduğu kadar ömrün üretimi üzerine yükselen bir sistem olduğunu söylüyordu.
Korona virüsü pandemisi tokat üzere yüzümüze çarptı. Çocuklar okullara gidemedi, yaşlılara hastanelerde bakılamadı. Toplumsal yine üretimin kurumları bir kurumlar ortası (devlet-piyasa-hane) istikrara işaret eder. Devlet ve piyasalarda bu eğitim ve sıhhat hizmetleri yerine getirilemeyince daha da hane içine kaydı. Ne oldu? Bayanlar, hane içinde bayana şiddetin arttığı, bayanların fiyatlı işini de meskenin içinde yaptığı, fiyatsız iş yükünün 3-5 katına çıktığı bir alanda sıkıştılar. Toplumsal tekrar üretim çelişkisini bu kadar açık ortaya seren öbür bir kriz olmamıştı. Kapitalizmin farklı krizlerinin her vakit bayan emeği üzerinde farklı tesirleri olmuştur lakin bu kriz de aslında toplumsal yine üretimin krizi. Hasebiyle genel olarak krizin yalnızca sonuçlarına değil, krizi getiren yapısal süreçlerin toplumsal cinsiyet içeriğine bakmak gerektiğini savunuyoruz. Emek gayretinin toplumsal cinsiyet perspektifi olmak zorunda. Başta hane olmak üzere fakat hane dışında da toplumsal yine üretim süreçlerini tahlilin tam merkezine koymamız (ekleme demiyorum zira basitçe eklemek değil, bu alanları kapitalizmin temel çelişkisinin merkezine koyacak şekilde) ve tahlillerimizi yine yapılandırmamız gerektiğini gösterdi.
‘TÜRKİYE’DE FEMİNİST GREVLER YAKINDIR’
Sonuçlara odaklanmak tahminen yanlış lakin sizin söylediğinize ek olarak olumlu bir çıktı elde edilebilir mi?
Kuzey Amerika’da çok gördüm lakin bence Türkiye’de de bunun bir örneği çıktı. Hane diyoruz, hane dediğin birebir vakitte konut. Konut hakkı. Kitapta Onur Yalman bunun üzerine yazdı. Mesela Kuzey Amerika’da zati var olan kira grevleri, pandeminin birinci günlerinden itibaren yaşadığım kentte tekrar hareketlendi. Bu, toplumsal yine üretim uğraşı yani sınıf uğraşı. İllaki iş yerine gitmeyi gerektirmediğinin kıymetli bir örneğidir. Türkiye’de “Geçinemiyoruz” hareketlerinde benzerini gördük.
Ayrıyeten her yerde yükselen bayan hareketi var. Pandeminin ortasında İstanbul Sözleşmesi’ni elimizden almaya kalkmaları, bayanları zapturapt altına almak için bir iktidar stratejisi ve bir muhafazakâr strateji olduğu kadar bir sınıf stratejisidir. Fiyatsız emeğin devamlılığı için, o devamlılıktan kar edebilmek için bayanlar baskılanıyor. Bayanların hane içindeki ‘ikincil konumu’nu muhafazası, kapitalizm için çok değerli. AKP yalnızca İslamcı bir parti olduğu için bunları yapmıyor, AKP sermayesinin iktidarı olduğu için de bunları yapıyor. Hasebiyle ‘İstanbul Sözleşmesi’nden vazgeçmiyoruz’ demek, iktidarının sınıf stratejisine karşı da yükselen bir kelamdır. Ayrıyeten mukaveleyi elimizden öylece alıveremiyorlar. Gayret var. Farklı yerlerde de çaba var. Arjantin’deki, Polonya’daki feminist grevler de bunu gösterdi. Ben Türkiye’de de feminist grevlerin yakın olduğunu düşünüyorum.
Son olarak okuyuculara iletmek istediğiniz bir şey var mı?
Aslında Korkut Hoca’nın önsözde bir tabiri var: Galip Yalman, YÖK Türkiyesi’nin (ve bence aslında YÖK Türkiye’siyle hiç sonlu olmayan) disiplinlerarası keskin çizgiler çekmesine her vakit baş tuttu, öğrencilerine de baş tutmayı öğretti. Yalman farklı alanlarda özgürce dolaşan bir araştırmacı.
Kitabımız ise yalnızca bir armağan kitap değil. Kıymetli bilim insanlarının kendi bildiği güzel alanlarda kendi bildiği formülü takip ederek yaptığı müdahalelerle, katkılarla dolu ve bu manada Türkiye’deki literatüre kıymetli bir katkı yaptığımızı düşünüyorum.