Emre Eser
Geçen hafta Türkiye iktisadı için kimi değerli bilgiler açıklandı. Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) yayınladığı enflasyon istatistiklerine nazaran Mayıs ayında yıllık tüketici enflasyonu yüzde 73.50 ile 1998 yılı Ekim ayından bu yana en yüksek düzeye çıktı. Üretici enflasyonu ise yüzde 132,16 ile 1995’ten bu yana en yüksek seviyeyi gördü.
TÜİK’in açıkladığı büyüme datalarına nazaran de Türkiye’nin birinci çeyrekteki yıllık büyüme performansı yüzde 7,3 oldu. Maaşlı çalışanların büyümeden aldığı hisse geçen yılın tıpkı periyoduna nazaran yüzde 35,5’ten yüzde 31,5’e geriledi.
İstanbul Sanayi Odası (İSO) tarafından açıklanan İSO 500 istatistiklerinde ise Türkiye’nin en büyük sanayi kuruluşlarının 2021 periyot kârları yaklaşık yüzde 140 artış gösterirken çalışanlara ödenen fiyatlarda bu devirlerde yapılan artışlar yüzde 33,4’e kaldı.
Bu üç data bize bilhassa sabit fiyatla çalışan kısmın yakın geçmişte yaşadığı alım gücündeki kaybı net olarak gösteriyor.
Bu manada dış ticaret istatistikleri de değerli bir sonucu ortaya koyuyor. Mayıs ayında dış ticaret açığı bir evvelki yılın tıpkı periyoduna nazaran yüzde 157 artışla 10,7 milyar oldu. Meğer sonbahar aylarından sonra yapılan açıklamalarda yeni iktisat modeli ile cari açığın kapatılarak kurun dizginleneceği belirtiliyordu. Bu noktada amaçlardan uzaklaşılırken tıpkı vakitte Türk Lirası’nın dolar karşısındaki paha kaybı da devam ediyor.
DW Türkçe’ye değerlendirmelerde bulunan ekonomistler ise bu noktaya önemli siyaset kusurları ile gelindiğini söylüyor ve tek devanın gerçek ve sürdürülebilir para siyasetlerine dönülmesi olduğunu vurguluyor.
Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) uygulamasının doların Türk Lirası karşısındaki yükselişini bir süre durdurabildiğine değinen ekonomistler bu ve yürürlüğe konması beklenen benzeri uygulamaların da Türkiye iktisadı için uzun vadede önemli tahribatlar yaratabileceği ikazında bulunuyor. Ekonomistlere nazaran önümüzdeki periyotta uygulanacak yeni yollar bütçenin üzerindeki baskıyı artırabilir. Düzgünleşme süreci ise önemli bir vakit dilimine yayılabilir.
“Yapısal bir sıkıntıya dönüşüyor”
2021 krizi öncesinde Türkiye iktisadının yaşadığı hastalıkların şu anda yavaş yavaş tekrar sirayet ettiğini söyleyen İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Murat Birdal, “Karşılaştığımız durum kolay bir krizden çıkıyor ve yapısal bir sıkıntıya dönüşüyor. Biz yıllarca bütçe açığı ile uğraş ettik. Bilhassa kamu bölümünün açığı çok kıymetli. Zira bu sorun kronikleştiği taktirde daha sonra bunu yenmek için çok daha büyük mali disiplin siyasetlerine gereksiniminiz oluyor” diyor.
Yakın periyotta açıklanan ekonomik gayelerle sonuçların önemli manada birbiri ile çeliştiğini anlatan ekonomist Arda Tunca ise artık hükümet kanadından iktisat ile ilgili gelen açıklamaların toplumda bir karşılığının olmadığını söylüyor.
“Ne olacağını bilmek çok zor”
Şu anda öbür ülkelerin merkez bankalarının ne yapacağını Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası’nın (TCMB) ne yapacağından çok daha uygun bildiklerini belirten Tunca şöyle konuşuyor:
“Bir seçim sürecine giriyoruz. Bu tempo ile önümüzdeki bir yıl nasıl geçecek? Biz bilmiyoruz. İktisat ile ilgili atılacak adımlar konusunda kimse fikir sahibi olamıyor. Ödemeler istikrarında nereden geldiğini göremediğimiz kaynağı muhakkak olmayan net kusur noksan kalemi var. Bunu geçmişte de görüyorduk. Tahminen de bu kalem önümüzdeki periyotta biraz güçlenerek çalışacak ve nereden geldiğini bilemediğimiz kaynaklar yaratılacak. Fakat bunun da yanıtı yok. Seçim havasındaki bir ülkede kurun düşmesi ve bununla birlikte enflasyonun da tempo kaybetmesi gerekiyor. Lakin ne olacağını bilmek çok sıkıntı. Bu alanlarda kısa müddetli piyasa sakinlikleri görebiliriz.”
Genel olarak yaşanan büyük bir refah kaybı olduğunu ve bunun bedelinin toplum tarafından ödendiğini hatırlatan Tunca, önümüzdeki periyotta fiyatlarda bir artış yapılması gerektiğini lisana getiriyor.
“Bazı acı reçeteler gerekebilir”
“Dengeli ve yanlışsız bir siyaset uygulansaydı bugün bu sonuçlarla karşılaşmazdık diyen” İstanbul Bilgi Üniversitesi Finansal Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Ege Yazgan, “Gelir dağılımı çok bozuldu. Evet fiyatlara yapılan artışlar dönüp enflasyona tesir ediyor bu bu türlü bir sarmal olabilir ancak siz bu devirde her alanda yaşanan fiyat artışlarının yanında fiyatlı bölüme artış sağlamalısınız. Bu kadar gelir dağılımının bozulduğu yerde sabit fiyatla çalışan bölüme artış yapmamak da insafsızlık oluyor. Şu an üreticiler ucuza kredi alıp üretim yapabiliyorlar. Üreticiye bu türlü bir dayanak de var fakat bir biçimde sabit fiyatla çalışanların alım gücündeki kaybın da giderilmesi gerekiyor” formunda konuşuyor.
Oluşan tabloyu aksine döndürmek için birtakım acı reçetelerin uygulanması gerektiğini anlatan Yazgan’a nazaran bu acı reçetelerin de gelinen noktada insaflı uygulanması gerekiyor. Lakin Yazgan, ucuz kredilerin, faiz siyasetinin ve öbür uygulamaların devam etmesinin her geçen gün daha büyük bir yük getirdiğinin altını çiziyor. Siyasetlerdeki güçlü ısrarlar nedeniyle bu maliyetlerin arttığına değinen Yazgan’a nazaran bu durumdan çıkmak kolay olmayacak.
Hükümet, Türk Lirası’nı daha cazip hale getirmek için Kur Muhafazalı Mevduat (KKM) uygulamasından sonra enflasyona endeksli yeni bir finans eserin de üzerinde çıkartılabileceğini açıklamıştı. Prof. Dr. Murat Birdal, “Kur tesirini sonlandırmak için alınan tedbirlerin bütünüyle hazine sırtından kaynak transferi sağlanıyor. Fakat siyaset faizini arttırmaktan kaçınıyorlar. Bu türlü yaptıkça bütçe açığı artarak devam edecek. Hem enflasyon artacak hem de Hazine’nin üzerindeki yük büyüyecek” diyor.
Birdal, iktisattaki sorunun çözülmediğini yalnızca ertelendiğini anlatıyor.
“Seçimden sonrası gözetilmiyor”
Enflasyona endeksli tahvil ile kurdaki hareketin bir ölçü sonlandırılabileceğini ve yaz aylarındaki turizm gelirlerinin katkısı ile bir rahatlama yaratılabileceğini vurgulayan Birdal, “Ancak önümüzdeki periyotlarda maaşlarda bir fiyat artışına gidilmesi gerekecek. Bu geçmiş periyotlardaki fiyat hareketlerine de baktığınızda artık bir sarmala girdiğimizin göstergesi. Geçmiş periyotta olduğu üzere tahminen enflasyon yazın biraz sürat kaybetse de yıl sonuna gerçek gayelerden çok uzaklaşılacağı belli” sözlerini kullanıyor.
İktisat idaresinin seçimden sonrasını gözetmediğini ve bu halde uygulamalarla yola devam ettiğini savunan Birdal, iktidarın bütün imkanları seçime nazaran dizayn ettiğini ve “benden sonrası tufan” anlayışı ile hareket edildiğini söylüyor.
Seçim öncesinde çıkarılacak tüm finansal enstrümanların devletin borçlanma maliyetini üst çekeceğini tabir eden Birdal şöyle konuşuyor:
“Bundan sonrası kemer sıkmadır”
Mevcut ekonomik şartları muhalefetin uygun değerlendiremediğini lisana getiren Arda Tunca da siyasi atmosferin giderek sertleştiğini, bunun önümüzdeki süreçte de devam edebileceğini aktarıyor. Bu periyotta ekonomik adımların da bu tarafta gideceğini anlatan Tunca, “Kurdaki artış bir formda vatandaşın ödediği vergiler tarafından karşılanıyor. Genel olarak toplumun bu bilince sahip olduğunu göremiyoruz. Devlet bankacılık sisteminin içerisinde bir banka üzere hareket ediyor. Dar gelirli insanların ödediği vergilerin de ödediği bir vergi havuzunun içerisinden finanse ediliyor tüm bunlar” diyor.
Bundan sonra bu alandaki yanlışları düzeltmeye niyetlenen rastgele bir iktidarın işinin hiç de kolay olmayacağına değinen Tunca, “Bundan sonra yaşanacak olan şey bir daralma bir kemer sıkmadır. Halk bu genişlemeci siyasetlerin sonuçlarını eninde sonunda ödeyecek. Bundan kaçış yok. Hangi iktidar bugünkü görüntüyü toparlamaya niyetlenirse niyetlensin bunun bedelini de halk ödeyecek” halinde konuşuyor.
“Ciddi bir kaynak gereksinimi var”
Vergi uzmanı Ozan Bingöl de DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede toplanan vergilerin adil bir halde kullanılması gerektiğinin altını çiziyor.
Bütçenin yaklaşık yüzde 82’sinin toplanan vergilerden oluştuğunu hatırlatan Bingöl, şunları söylüyor:
“TRT hissesini elektrik faturalarından kaldırıyoruz fakat çabucak akabinde TRT bandrol fiyatlarına yüzde 100’e varana artışlar yapıyoruz. O vakit TRT hissesini kaldırmanın ne manası vardı? Bütçeye kaynak sağlamak için birinci başvurulan prosedür vergileri arttırmak. Anladığımız kadarıyla önemli manada bir kaynak gereksinimi var. Bu artırımların devamı gelir mi? Bunun için kâhin olmaya gerek yok. Vergi artışlarının devam etmesi de kaçınılmaz görünüyor. KKM üzere bir sistemi uygulayıp da Mayıs ayı sonuna kadar 25-30 milyar lirayı geçecek ve bütçede yer almayan bir parayı ödüyoruz. Zati KKM uygulaması bütçe gayesinde yoktu periyoda başlarken. Periyoda 240 milyar lira faiz ödemesi ve 278 milyar bütçe açığı amacı ile başladık. Bunda daha KKM ve öteki vazgeçilen vergiler de yok. Umarız önümüzdeki günler daha da berbata hamile olmaz. En azından vatandaşın alım gücünün korunduğu yoksulluğun ve hayat pahalılığının önüne geçildiği günleri görmek istiyoruz.”