“Yolun Açık Olsun”, Netflix’te yayınlandı. Gazi Yüzbaşı Salih ile Kerim asteğmenin düğün basmak üzere çıktıkları seyahati işleyen sinema, bir menzile bağlı anlatılarda âdet olduğu üzere hesaplaşma ve yüzleşme üzere temalara dayanıyor.
Asker kökenli Hakan Evrensel’in romanından uyarlanan “Yolun Açık Olsun”, tanımı her daim sorun yaratan, “düşük yoğunluklu iç savaş” vb. muallak kavramlarla tabir edilen bölgesel çatışmanın uzantısı bir hikayeye eğilmekte… Bu noktada üsteğmen rütbesiyle ordudan ayrılan müellifin “Nefes: Vatan Sağolsun”, “Anadolu Kartalları” sinemalarının senaryosunu yazdığını, tekrar Güneydoğu’dan öyküler aktardığını belirtelim. Bir orta televizyonda sıklıkla karşımıza çıkan asker dizilerinden yıllar önce 2004’te Uğur Yücel imzalı “Yazı Tura”yı izlemiştik. OHAL kalksa dahi izleri tazeydi.
“Yazı Tura”, 99 yılında geçerken askerden dönen iki arkadaşın hayatı bıraktığı üzere bulamayışının “dokunaklı” hikayesiydi. Yetenekli futbolcu Şeytan Rıdvan bacağını, Hayalet Cevher ise duyma yetisini kaybederek dönmüşler ve sıcak çatışmayı, yaşama tutunma evresinde diğer bir cepheye taşıyarak sürdürmüşlerdi. Rıdvan karakterinin dönüşte umduğu sevgiyi bulamayışı, Cevher’in Gölcük sarsıntısıyla apayrı yerlere sapan arayışı tam manasıyla dokunaklı bir görünüm sunuyordu. Yücel, savaşın hamaset dışında kalan az gürültülü, çok acılı atmosferini, anonim hayatların karşılaştığı zorlukları, dağlarda savaşan askerlerin düz ovada nasıl yalnız bırakıldıklarını ele alırken slogan atmadan olgun bir üslup tutturuyordu. Günün sonunda bastıran trajedi, hesapların birbirine uymayışı ve nihayetinde dokunaklı bir hikaye ile müsabakamız iki anlatının ortak noktaları… “Yazı Tura” karakterleri ayrıştırıyordu, “Yolun Açık Olsun” birleştirmiş.
GİDEN GELMİYOR, GELEN BULMUYOR!
Mehmet Ada Öztekin tarafından yönetilen “Yolun Açık Olsun”, bir ahenk sineması… Öte yandan bir hesap sineması ve bu motivasyonların dışında dehşetlere ilişme, öze yönelme sineması… Birinci iki açıdan politik bir damar yakalıyor lakin bu damarı gereğince işlemiyor. “Savaş kötüdür” diyemiyor mesela veyahut “az bile öldürmüşüz” de demiyor, “silah sıkmayın” diyor yalnızca. Bunu diyor lakin silah da taşıyor! Sinemanın politik bildirisi “Salih’in dediğini yap, yaptığını yapma” çizgisine sıkışmış. Bu ikircikli durum tıpkı vakitte profesyonel bakışın bir sonucu… Salih Yüzbaşı odasına birinci kere gelen Kerim’e “adam öldürebilir misin” diye soruyor. Bir kekliğe kıyamayan Salih, misyonu için öldürmeyi sıradanlaştırıyor. “Savaş koşulları” denip süratlice geçilecek bu sıcak yer, savaş sonrası bir arınmaya, günah çıkarmaya taşınıp üzerine hümanist bir öykü inşa edilmek istenmiş ancak travma sonra gerilim bozukluğu ayarları bozmuş.
Öte yandan bir hesap isteniyor toplumdan… Salih bacağını, Kerim sevgilisini yitirmiş, bedeller ödenmiş fakat ahenk sağlanamamış. Bu uyumsuzluk, geride kalan kısımların yakasına yapışılması gerektiği fikrini de gündeme getiriyor. Halbuki Salih bırakın hürmet görmeyi kem gözle bakılan taraf… Üstelik bunun “eksikliği” ile ilgisi yok. Agresif halleri yer yer tedirginlik yaratsa da asıl kahrı çektiği yabancılık… Yol uzunluğu uğradığı yerlerde bir izzet ikram beklememesine, “gaziyim” diye övünmemesine karşın bir türlü “kabul edilmiyor”. Bakkal kekliğini kaçıran yüzbaşının akabinde kinle koşuyor. Otelci akaryakıt deposunu deliyor. Toplum, tedavi gördüğü hastaneden kaçan bu gaziyi normalleştirmiyor. Özcesi giden gelmiyor, gelen bulmuyor. Salih’i toplumda anlayan tek bir kişi var: Oto tamircisi. O da yanlış anlıyor! Salih’in protez bacağını sorguya çeken, materyalinden duruşuna kadar sorgulayan hatta eliyle yoklayan, çelik materyale hayran kalan usta müşterisine sigortalı olup olmadığını soruyor: “SSK mı, Bağ-Kur mu?” Kerim gittiğinde anlıyoruz ki onun bacağı da derme çatma… “İnsan sigortalı olacak” kelamlarıyla ezilmişliğini dışa vuruyor usta… Bir çeşit güvencesizlik ve huzursuzluk onda beden bulmuş. Anlıyoruz ki sadece gidenler değil, kalanlar da bedel ödüyor.
Üçüncü bir başlığı ise öze yönelme biçiminde ele alabiliriz. “Yolun Açık Olsun”, Salih yüzbaşının sineması… Ailesini kaybetmiş bir yalnız adamın hüsrandan huzura yalpalayan, tabir yerindeyse fırtınada sığınacak koy arayan bir geminin öyküsü… O yüzden “yol açık olsun” dileği sütliman dinginlikleri, geride bırakma eforunu da kapsıyor. Suçluluk hissiyle Kerim’in yaralarına eğildikçe kendi geçmişine, yitirdiklerine bakıyor Salih. Bununla birlikte geçmişin gölgesi ve acıları sinemada açılmamış. Ne hakikat sorular sorulmuş, ne yanlışsız cevaplar alınmış.
‘VARLIĞIYLA YOK, YOKLUĞUYLA VAR’ KARAKTERLER VE TANIDIK YABANCILAR
Sinemanın anlatısına dair birkaç şey söyleyelim. Olumlu ve olumsuz yanlar kelam konusu… Kerim karakterinin sinemadaki fonksiyonu oldukça kıymetli… Bu hayalet karakter, ruhsal takviyeli duygusal sinemalarda karşımıza çıkan “varlığıyla yok, yokluğuyla var” karakterlerden ve bu istikametiyle anlatıyı derinleştirmekte. Fakat “Yolun Açık Olsun”da Kerim’in nasıl kullanılacağı konusunda kararsız kalınmış. Şimdi fragmanda Kerim karakterinin hayali olduğunu kavrıyoruz. Dahası, sinema boyunca Kerim’in sırtını kaşıması, kurşunun giriş yerine dair fikir veriyor. Bu açık şuurluysa ikilinin ruhsal çatışmasında Kerim’i kenara çekmek yerine merkeze sürmek, sanrı sahnelerini çarpıcı kılmak gerekmiyor mu? Meğer dizide Kerim pasif, ortada bir Salih’i karşıt köşeye yatıran, hayal kırıklığına uğratan, kendini sorgulatan bir durumda lakin alabildiğine naif, epey kibar… Direkt saldırmıyor, bazen kirli oynuyor ancak mindere hiç yanaşmıyor. Yok, sürpriz final amaçlandıysa bir kere daha birebir problemle karşılaşıyoruz: Kerim neden bu derece pasif? Pasif kaldıkça seyirci onun gerçekliğinden kuşku duyuyor. Velhasıl Kerim, seyirci için meyyit veyahut sağ pek uygun bir “yol arkadaşı” değil!
Sinemada olumlu bir taraf ise geri dönüş sahnelerinin kararında tutturulması, olay örgüsünde boşluğa düşülmeyişi… Üç farklı kıssa (Kerim’in askerlikten evveli, Salih’in mayından sonrası ve yolculuk) iç içe geçerken birbiri üzerine binmemiş, rol çalmamış. Bu manada Duygu’nun (Belfu Benian) gazi eşi Salih’ten beklentileri, Kerim’in havai karakteri ve Elif’in (Öykü Naz Altay) düğündeki burukluğu epey ekonomik aktarılmış.
Pekala, kör göze parmaklar yok mu? Elbette var ancak finaldeki kesişimi bunlar ortasında saymak haksızlık olur. Salih’in düğünden kız kaçırıp cenazeye getirmesi, mevt ile düğünün tarih uzunluğu yan yana geldiği şartları toplumun içselleştirme-yadsıma pratiğini, dahası insanlığın genel yaklaşımını özetler nitelikte. Nedir ki Salih’in hastanede ajite olduğu sahne sona ererken televizyon yayınında spikerin “Neymar’ın iki bacağını birden çok düzgün kullandığını” hatırlatması yersiz kaçmış çünkü gerçek hayatta hatırlatma alarmına rastlamayız. Her şey gözümüze sokulmaz, sevmediğimiz ot burnumuzun tabanında bitmez!
‘OYUNCULUKLAR YA DA ENGİN AKYÜREK’İN DİREKSİYONA GEÇTİĞİ BİR SEYAHAT
Yol sinemalarında oyunculuklar sivrilir. Yol uzunluğu başa gelenler ve bu sürprizlere verilen yansılar anlatıyı sırtlayıp götürür. Tesir, bireylerin içinde bulundukları/sürüklendikleri durum ise reaksiyon karakterlerin bahtlarına isyanları yahut kalkıştıkları maceralardır. “Yolun Açık Olsun”, böylesi bir yol sineması değil. Geri dönüş sahnelerinin “açıklayıcı” bir görev üstlenmesine rağmen önemli yer tutması, anlatıya ortak olması sineması saf bir yol sineması olmaktan çıkarmış. Haliyle oyunculuklar da etki-tepki sistemini terk etmiş ve her oyuncunun kendi rolünden asıldığı bir noktaya gelinmiş.
Tolga Sarıtaş, “gıcık yol arkadaşı” rolünde üzerine düşeni yapıyor, finale hakikat durağan kalarak gerçek bir yere oturuyor lakin performansıyla iz bıraktığını söyleyemeyiz. Engin Akyürek ise düzgün bir oyunculuk sergilemiş. Bacağını yitiren askerin psikolojisini yansıtırken alabildiğine doğal olmaya çalışıyor. Eksiğine alışırken (kabulleniş değil elbet, menzile varma uğraşı) bir yandan muzipliği lisandan bırakmıyor. Beğenilen bir istikrar kurmuş… Öfke patlamalarının yanı sıra yol arkadaşının umursamazlığına duyduğu reaksiyon ve vicdan azabını mimiklerine yansıtıyor. Natürel Akyürek’in oyunculuğunu, karakterinin yaşadığı seyahate emsal biçimde kısımlara ayırabiliriz. Bacağını yitirdiği çatışma öncesi sıradan bir performans ortaya koyuyor, bacağını yitirdikten sonra “iş gören” bir oyunculuk izliyoruz ve nihayet yol sahnelerinde ne vakit ne yapacağını bilen olgun bir seviyeye varıyor.
Sinemada bayanlar geri plana itilmiş. Biri yaslı, zoraki gelin; öteki, zorluklarla çarpışıp sevgisini yaşatmanın peşinde. Hasebiyle Belfu Benian ve Hikaye Naz Altay’dan parlak bir oyunculuk göremiyoruz. “Yolun Açık Olsun” sinemasını Engin Akyürek taşıyor. Onun iç çatışmalarına, yaralarına şahit olmaktayız. Ter döken, öbür bir deyişle “arabadan inen”, elini taşın altına koyan o. Bu durum başrol ortağı dâhil olmak üzere birçok oyunculuğu da düşürmüş.
* *
Yazıyı bağlarken sinemanın politik bildiriler barındırmakla birlikte vurmak istediği yeri tam olarak işaretleyemediğini, hasebiyle “geride” kalan toplumun bir mühlet sonra “ileride” ve yabancı oluşunu etraflıca irdeleyemediğini söyleyebiliriz. Ruhsal bakımından yüklendiği yalnızlık telaffuzunu ise hayali karakterle perçinleme uğraşına karşın sağlam bir çerçeveye oturtamıyor. “Yazı Tura” kadar başarılı bir önce-sonra öyküsü değil, ama tek tip çatışma anlatılarının yanında ilgi cazip olduğunu inkâr etmeyelim. Bu alanın kolay şablonlarla sömürülmeden daha çok kurcalanması eldeki toplumsal gereçle hesaplaşılması noktasında bir tartışma fırsatı yaratacaktır.