Gazeteci ve müellif Mustafa Alp Dağıstanlı’nın ‘Anekdotlar’ isimli kitabı, geçtiğimiz günlerde Kolektif Kitap tarafından yayımlandı. Toplamda 115 edebiyatçıdan 608 anekdotu bir ortaya getiren ve bu sebeple yüzlerce kitaptan ve bireyden bilgi toplayan Dağıstanlı ile kitabını konuştuk.
Aziz Nesin’den Oğuz Atay’a, Haldun Taner’den Yahya Kemal’e geniş bir yelpazeden müellifleri bir ortaya getiren Dağıstanlı, mevzu üsluba gelince, “Onların kelamlarını, cümlelerini, anekdottaki cevheri perdelememek en değerli ölçüt, prensip olmalıydı. Bunu becermeye çalıştım. Ortalıkta görünmemeye çalıştım asıl olarak” diyerek fikirlerini açıkladı.
Muhabir, editör, köşe muharriri üzere özelliklerinizi bilsek de ‘Anekdotlar’ kitabınızda kullandığınız yapının ve üslubunuzun bir fıkra muharririne has olduğu gözleniyor. Çeşitler ortasındaki bağlar hakkında ne düşünüyorsunuz? Yazmadan evvel bir biçim belirler misiniz, yoksa biçim akışta mı form alır?
Yapıyı kitabın içeriği belirledi direkt doğruya. Kısa, kıssası olan, vurucu, mümkünse mizah barındıran yaşanmış kıssalar anlatacaktım. Belirleyici bir şey daha vardı alışılmış: Birkaçı dışında bütün anekdotları yazılı kaynaklardan topladım. Bunların bir kısmı zati kitaptaki formata pek yakın yazılmıştı. Demek ki bilinen, sık kullanılan bir format. Kimilerini öteki anlatıların, uzun kıssaların içinden söküp almak gerekti, onları da o bilinen formata uyarladım.
Üsluba gelince… İşler biraz karışık üzere, ancak değil güya. Muharrir olarak ortalıkta görünmemek uygundu, zati uygun yazarlarla, onların dedikleriyle, yazdıklarıyla uğraşıyorum, ayak altında dolaşmasam âlâ olur diye düşündüm. Onların kelamlarını, cümlelerini, anekdottaki cevheri perdelememek en kıymetli ölçüt, prensip olmalıydı. Bunu becermeye çalıştım. Anlayacağın, ortalıkta görünmemeye çalıştım asıl olarak. Başlıklarda görünüyorum ancak galiba! Ne dersin? Alışılmış, bu dediklerim üslupsuzluk manasına da gelmez. Üslupçuluk farklı, pek de yeterli olmayan bir şey lakin insan üslubundan da kaçamaz.
Bir de şu var doğal: Ben kimi durumda kıssayı anlatıyorum, yalnızca bir kelamı yazarlarımıza bırakıyorum, kimi durumda sahneyi hazırlayıp bir diyalog veriyorum, birkaç yerde de kelamı ta başında muharrire bırakıyorum, o anlatıyor. Hasebiyle kitapta birçok üslup var. Okur bu üsluplarla karşılaşacak. Bu bir karışıklık yaratıyor mu? Bence hayır. Zenginlik. Hani meşhur kelam var ya, “Üslub-ı beyan ayniyle insandır” diye, ne kadar muharrir varsa, o kadar üslup var kitapta. Esasen bunları görünür kılmaya çalıştım işte. Envai çeşit karakter.
Bir maymunun ağaç kısımlarını kullanarak ormanı dolaşması üzere çeşitler ortasında fink atmayı isterdim lakin o denli yetenekli biri değilim. Anlattığım şey neyi gerektiriyorsa ona layık bir lisan, bir yapı kurmayı gözetirim. Kimi yazılarda da değişik biçimler denemeye, tahminen daha doğrusu kendimi değişik biçimlerde denemeye çalışmıştım. Geriye bakınca yapmasam ne âlâ olurmuş, dediğim şeyler de var. Sade yazmaya çalışıyorum. Öğreniyorum işte.
Şimdi girişte, bizde bir anekdot kültürünün olmamasından bahsediyorsunuz. Halbuki muhabbet etmeyi, ortalara fıkra ve espri sıkıştırmayı severiz toplum olarak. Bu geleneğin olmamasını nasıl yorumluyorsunuz?
Anekdot kitapları yok, demek istiyorum. İngilizcede bu türlü kitaplar görmüş, okumuştum. Bizde yapılmamış olmasını daima tuhaf karşılamışımdır. Bir sürü kitapta, mecmualarda, gazete sayfalarında kalmış bir şeyler var. Kitaplar haydi neyse, her an alınabilir, okunabilir genel olarak fakat eski mecmualara ulaşmak pek çok kimse için imkansız, hele gazete sayfalarını didiklemek… Uzman üzere konuşmak istemem lakin bizde edebiyat tarihi çalışmaları pek eksik hala galiba. Anekdotlar bunun yalnızca küçük bir kısmı, tahminen en zevkli, bir bakıma kolay kısmı.
Dediğin üzere, muhabbet, fıkra, espri, dedikodu seviliyor, daima kelamlı gelenek! Yazmak öteki bir şey, iş. Konuşmak iş değil. Beğenilen televizyon kanallarına falan bakarsanız konuşmak iş oldu ya…
Kitapta pek çok muharririn merkezinde olduğu pek çok olayı/anı aktarıyorsunuz. Bir kişinin şahit olabileceğinden fazlası var çalışmada. Bu bilgileri nasıl topladınız? Anlatır mısınız?
Demin çıtlattığım üzere. Kitaplardan asıl olarak, 150 kadar kitaptan derledim anekdotları. Sahaftan aldığım bir kitabın içinden bir gazete kupürü çıktı. Baktım, Çetin Altan’ın Milliyet’teki bir yazısı. Okudum, işe bak, orada da bir anekdot anlatılıyordu. Pat, çabucak yazıverdim. Anı kitaplarını karıştırdım natürel, çabucak akla gelir. Biyografi tipi de gelişmiş değil bizde ne yazık ki, bu türlü bir kitap için de büyük kaynak. Tekrar de Beşir Ayvazoğlu’nun yazdığı birkaç biyografi var, işime çok yarayan. Daha eskilerde Hilmi Yücebaş, birçok yazarımızla ilgili kitaplar hazırlamış, ya öldüklerinde ya vefat yıldönümlerinde. Ele aldığı müellifle ilgili daha evvel yazılmış türlü yazıların derlemeleri bunlar. Aslına bakarsanız makûs kitaplar, kimileri daha da berbat. Ancak işe fayda bir yandan da… Neydi o laf, koyunun olmadığı yerde keçiye Abdurrahman Çelebi…
Elimdeki kimi eski mecmuaları karıştırdım, lakin o kadar. Pandemi önlemleri kapatmıştı her yeri, yoksa Taksim’deki Atatürk kitaplığına gidip biraz mecmua karıştırmak istiyordum. Gazeteleri taramak bambaşka bir iş, sıvanmadım ona. Fakat kimi olaylar için baktım kimi eski gazetelere, detay bulabilmek için. Birtakım eski gazetelere internetten erişim var.
Kitaplarda olmayan birkaç anekdot da var kitapta. Oğuz Atay’ın kızı Özge Atay anlattı, Rıfat Ilgaz’ın oğlu Aydın Ilgaz anlattı, “Simurg” İbrahim Yılmaz anlattı… Beşerlerle konuşup anekdot toplama işine girişmedim aslında, apayrı bir iş o.
‘UMARIM BİR KISSALI MÜKEMMELLER KUMPANYASI ORTAYA ÇIKARMAYI BECERMİŞİMDİR’
Anekdotların, yapı itibariyle kıssadan pay üzere bir yanı var bizce. Her daim öğretmeye istekli bir tıp güya. Ne düşünüyorsunuz bu bahiste? Müelliflerin odağında olduğu bu çalışmayı, bir yanıyla öğretici olsun diye de kaleme aldığınız söylenebilir mi?
Evet, kıssaların bu türlü bir huyu var, vilayetle de bir şey öğretecekler! Bilmem, ben bilhassa öğretici olsun diye yazmadım. Bu da tuhaf oldu, öğretici olmayan kitap, kitap olur mu? Bir dakika, bu cümle de tuhaf oldu. Öğretici olmayan kitap olur doğal lakin yeniden de bir şeyler öğretir güya. Gayem, kıssalarla öğretici olmak değildi anlayacağın fakat umarım bir kıssalı mükemmeller kumpanyası ortaya çıkarmayı becermişimdir biraz. Bu kumpanyanın müelliflerini daha uygun tanıtıyor tahminen o kıssalar, o sırada bize de bir şeyler öğretiyor, kulağımızı büküyor olabilirler olağan.
Çalışmada hayatını yitiren edebiyatçıları merkeze alıyorsunuz. Yaşayan müellifleri ele almamanızın sebebi neydi?
Yaşayanlar daha işlerini, vazifelerini tamamlamadılar ki “anı / anekdot üretimi”ne devam ediyorlar! Yaşayanlar anlatsın kendi öykülerini, ben ölenlere yardım etmek istiyorum. Yaşayanları yazmayacağım için o gözle bakmadım fakat güya yaşayanlarla ilgili anı/anekdot bulmak daha güç, evvelden bir biçimde yazılmış bunlar, artık güya daha az yazılıyor, daha dağınık bir edebiyat “topluluğu” var artık galiba. Yaşayan edebiyatçılarla gidip konuşmak, anekdot toplamak da öbür bir iş. Haydar Ergülen bunun yapılması gerektiğini yazdı geçenlerde. Yaparlar tahminen…
‘ELİMDEN GELDİĞİNCE SADE OLMAYA ÇALIŞTIM’
Üslubunuzun masalsı bir yanı var. Bu durum sadece “miş’li geçmiş zaman” kullanmanızla ilgili değil güya. Daha çok yaptığınız vurgularla alakalı, diye düşünüyoruz. Siz nasıl yorumlarsınız bu durumu?
Birinci sıkıntıya karşılık verirken bu miş’li geçmiş vakitten bahsedecektim, vazgeçmiştim. Bu vakit takısı işini düşündüm işin başında biraz, nasıl yazsam sanki? Evvel di’li geçmişle mi yazsam diye geçirdim aklımdan ancak o vakit güya bu anlatılanların birinci elden şahidi üzere görünebilirim korkusuna kapılıp caydım. Birkaç yerde miş’li geçmişten çıktığım durumlar oldu ancak miş’li geçmiş hakimiyetini korudum. Evvelden olmuşları, bir vakitler yaşanmışları ve yaşamışları anlatıyordum, okuru bu hissin, ortamın içinde tutmak düzgündü.
Masalsılık, işte bu ortamdan, insanları konuşturmaktan, o eski insanların lisanlarından, sözlerinden, üsluplarından doğuyor olmasın? Ben, birinci probleme karşılık verirken de dediğim üzere, ortalıkta görünmemeye dikkat ettim, elimden geldiğince sade olmaya çalıştım.
Kitapta bugüne kadar üzerinde pek de durulmayan birçok anekdot var. Örneğin Yılmaz Güney, Orhan Kemal Roman Mükafatı de kazanan birinci romanı ‘Boynu Bükük Öldüler’i kendi cebinden bastırıyor. Sonra da yayıncısına gidip hatıra olsun diye periyodun en küçük kâğıt parasını istiyor. Çerçeveletmek için… Bir yayıncı da olduğunuz için merak ediyoruz: O günden bugüne yayıncılık açısından bir şeyler değişti mi? Muharrirler hala kitaplarını kendi cebinden ödeyerek bastırıyor mu?
Daha evvel daha da üzücüydü. Kitap bastırmak o denli kolay değil. Birçok düzgün şairimiz de kendi parasıyla bastırıyor kitaplarını… Yılmaz Güney yeterli durumda, hem parası var esasen, oradan buradan kısarak denkleştirdiği bir parayı vermiyor eski muharrirlerimiz üzere. Artık durum çok daha düzgün. Güzel bir muharrir para alıyor kitabı basıldığı için. Ha alışılmış, parayla kitap basan yayınevleri de yok değil.
Hazırladığınız yeni bir çalışma var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Aslında, ismine şimdilik “Nasıl Yazmalı?” diyelim, ‘iyi yazı nasıl yazılır’ı örneklerle anlatan bir kitap için çalışıyordum, birkaç kısmını yazmıştım. Ortaya ‘Anekdotlar’ girdi. “Nasıl Yazmalı?”yı bitirmek istiyorum çok da uzatmadan. Yaratıcı müelliflik kitaplarıyla karıştırılmasın sakın, ben işin yaratıcı olmayan yanıyla, zaanatıyla ilgiliyim. Yaratıcı müelliflik kısmını kimi yaratıcı müellifler ya da editörler falan hallediyor galiba. Bir de haftada bir Diken’de “Dili Seven Dikenine Katlanmaz” yazısı yazıyorum. Biraz daha çok spor yapsam uygun olacak.