Hatice Kamer
BBC Türkçe
Yeşiller ve Sol Gelecek Partisi ya da bilinen kısa ismiyle Yeşil Sol Parti, gerçekleştirdiği kongre ile ismini Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi (HEDEP) olarak değiştirdi. Parti, yeni ismiyle birlikte yeni eş genel liderlerini da seçti.
Hakkındaki kapatılma davası nedeniyle Halkların Demokratik Partisi (HDP), 14 Mayıs seçimlerine Yeşil Sol Parti altında girmiş, kısa bir mühlet evvel de takımlarının büyük çoğunluğunu da tekrar bu partiye taşımıştı.
Yeşil Sol Parti’nin bu yeni ismi, HDP üzere Kürt siyasal hareketini geçmişte temsil etmiş DAİMA, HADEP ve DEP’i de çağrıştırıyor. Kongrede yapılan konuşmalarda bu değişiklik kararının yapılan halk toplantıları sonucunda ortaya çıktığı vurgulandı.
Hem genel liderlerin hem de parti isminin değişimi yeni periyot siyasetinde de büyük değişikliklere mi işaret ediyor, bu soruyu Diyarbakır’daki seçmene ve uzmanlara sorduk.
Gazi Caddesi’nde kendisini HDP seçmeni olarak tanımlayan 30 yıllık bir esnaf partinin 2015’den beri kan kaybı yaşadığını ve toparlanamadığına inanıyor.
O da birçok kişi üzere kongreden habersiz. Ona nazaran herkesin en temel sorunu derinleşen ekonomik kriz. Partiyle tek bağının sandığa gidip oy kullanmak olduğunu söylüyor.
Esnaf, “Şehrin en işlek caddesi, sabahtan akşama buradan geçen insanları sayabilirsiniz. Esnaf kan ağlıyor, milletin cebinde para yok, siyasi partiler de halktan kopunca, partideki değişim halkın gündemi olamıyor” diyor.
‘HADEP’i hatırlatması bile güzel’
Dağkapı Meydanı hareketli, Sur Kültür Yolu Şenliği kapsamındaki konserler için kurulan platform sökülüyor.
Bir gün evvel İstasyon Meydanı’nda “Hamas’a ve Aksa Tufanına” dayanak mitingi düzenleyen HÜDA-PAR’ın şenliğin iptali için ağır taleplerde bulunmuş, Valilik de programları iptal ettiğini duyurmuştu.
Meydandaki çay içen ve platformun sökülmesini izleyen Cemal ismindeki Kürt seçmen “Şehre dair kelam hakkımız kalmadı” diyor.
Yeşil Sol Parti’nin kongresini toplumsal medyadan takip etmiş, büyük bir değişim beklentisi yok lakin isim değişikliğine sevinmiş.
“HADEP’i hatırlatması bile hoş, biraz özümüze dönelim değil mi, az olsun lakin bizim olsun” diyen Cemal, büyükşehir belediyesine ki kez kayyum atanmasına karşın seçimde oyunu HEDEP’e verecekmiş.
“Mesele oy ya da belediye değil, sıkıntı tutumunu net bir halde göstermek” diyor.
Platformu işaret ederek şunları söylüyor:
“Büyük şenlikler yapılıyor ancak Kürt lisanı, kimliği, rengi buralarda temsil ediliyor mu? Hayır. Bu kentin meydanları HDP’li siyasetçiye de, seçmene de yasaklandı, mahallî idareler lisanımız, kimliğimiz için değerli. 100 sefer da kayyum atansa tekrar inadına oyumu HDP’ye vereceğim, evvelki seçimde yaptığı yanılgılara karşın oyum tekrar kendime.”
‘HDP halktan koptu, umarım yeni devirde yeniden dönerler’
Memur olduğu için isminin verilmesini istemeyen bir diğer Kürt seçmen de isim değişikliğinden şad ve partisinin halkla temasının artmasını bekliyor.
“Düşünsenize genel seçimde CHP’nin adayı için çalışanlar meskenime kadar geldiler lakin HDP’den hiç kimse birkaç seçimdir mesken ziyareti yapmıyor. Evet, meydanlara çıkmalarına müsaade verilmiyor, halkla bir ortaya gelemiyorlar fakat bizim kapımız hepsine açık, seçimde HDP’den gelen giden olmadı. HDP halktan koptu, umarım yeni periyotta yeniden dönerler.”
Ayşe ismindeki HDP seçmeni de değişimin salt parti ismiyle sağlanamayacağına inanıyor ve bu hususta karamsar olduğunu gizlemiyor.
“HDP’li siyasetçilerde de değişim isteği görmüyorum” diyor.
HDP’nin kendi unsurlarından uzaklaştığını, neredeyse yalnızca ‘marjinal sol partilerini omuzlamak’ üzere dar bir misyona razı geldiğini öne süren Ayşe “Ya da ben bu türlü hissettim” diyor ve şöyle devam ediyor:
“Açıkçası bence HDP’nin kendi içinde kayyumları var ve evvel onlardan kurtulmalılar, halkın içinde olmalılar, onları dinlemeliler, yani eleştirdiğiniz sistem partileri üzere davranmaya devam edersiniz yapacağınız değişiklikler de yalnızca şeklen olur.”
Hasret ismindeki tezgahtar da partisinin yeni periyotta halkla iç içe olmasını bekliyor.
Genç bayan, “Yeni eş liderleri tanımıyorum ancak seçilen her liderde hepimiz biraz Selo Lider üzere şahısları görmek istiyoruz” diyor.
‘Eleştirilerin parti merkezine gerçek ulaşabileceği kanallar kapalı’
14 Mayıs seçimlerinde Yeşil Sol Parti’nin Diyarbakır’da dokuzuncu sıra adayı olan Mehmet Emin Aktar’a nazaran HDP çizgisindeki partilere oy veren Kürtler, öteki partiler kurulsa bile kendilerini HADEP, DAİMA üzere partiler üzerinden tanımlamaya alışkın ve isim değişikliğinin müspet tesirinin olacağına inanıyor.
Demirtaş’ın parti başkanlığı çıtasını yükselttiğini tabir eden Aktar, seçmenin ondan sonra gelen her lidere büyük bir beklenti yüklediğini tabir ediyor.
Aktar, “Kürt toplumu çok haksızlığa uğradığı ve mağdur edildiği için özgüveni yüksek, kendini gerçek söz eden başkanlar istiyor” diyor.
2008-2012 yılları ortasında Diyarbakır Barosu başkanlığı da yapmış Aktar, Demirtaş ve yerlerine kayyum atanan Diyarbakır’ın iki büyükşehir belediye lideri Gültan Kışanak ve Selçuk Mızraklı’nın da avukatlığını yapıyor.
Kışanak ve Mızraklı, “belediyenin kaynaklarının örgüte aktardıkları” teziyle tutuklanmış ve yerlerine kayyum atanmıştı.
‘Seçmenin CHP’ye oy verilebilir yaklaşımı normalleşti’
Son kongre ile yapılan değişikliğin lokal seçimlere tesirinin ne olabileceği sorusuna iki müvekkilinin yaşadığı durumu örnek gösteriyor.
“İkisinin de belgesine baktığımızda yapılan suçlamayla ilgili savcıların iddianamede buna ait bir argümanları bile yok lakin bu propaganda ile tutuklanmaları ve kayyum atamalarını yasallaştırılıyor.”
Kayyum uygulaması ile devletin “Kürtlerin kendi kimliğiyle lokal seviyede de olsa egemenliğini kullanmasına müsaade vermediğini” savunan Aktar’a nazaran tutuklu belediye liderleri “partileri tarafından da yalnız bırakıldı.”
Aktar, “Devletin bu yaygın bir propagandasını HDP siyaseti de kıramadı ve bu hususta çok geride kaldı, tutuklanan belediye liderleri kıymetli ölçüde yalnızlaştı, halbuki siyaset kurumu kendisini temsil eden ve kendisine oy verenlere yalnız olmadığı itimadını vermeli” diyor.
YSP’nin Kılıçdaroğlu’nu kayıtsız koşulsuz desteklemesinin bölgede yaşadığı oy kaybının en değerli nedenlerinden biri olduğunu savunan Aktar kelamlarına şöyle sürdürüyor.
“Bu karar ile Diyarbakır başta olmak üzere çabucak her vilayette HDP’nin oylarının yaklaşık yüzde 4’ü CHP’ye kaydı. Bu karar, bölge vilayetlerinde tabanda, bilhassa de gri alanda CHP ile HDP ortasında tercih etmek durumunda kalanların artık CHP’ye oy vermekte sakınca görmemesine yol açtı. O eşik aşıldı ve Kılıçdaroğlu destekleniyorsa demek ki vekillikte de CHP’ye oy verilebilir yaklaşımı olağanlaştı.”
‘Eleştiriler yerine ulaşmıyor’
Aday çıkarmama kararının seçimden sonra da gerçek halde tartışılmadığını savunan Aktar’a nazaran HDP’nin uzun bir vakittir halkla teması çok zayıf.
Partiye yapılan baskıların, yasaklama ve tutuklamaların büyük tesiri olduğunu inanan Aktar şunları kaydediyor:
“Baskı bu kadar çok olunca hem parti hem halk kendini geri çekti fakat HDP’ye dönük tenkitlerin, tartışmaların, parti merkezine gerçek ulaşabileceği kanallar da kapalı ve tabandan, dışarıdan gelen tenkitler yerine ulaşmıyor.”
Aktar’a nazaran bu sıkıntılar topluma açılarak, değişen toplumda yeni jenerasyonlara ulaşarak, yeni bir lisan ve siyaset stili üreterek, yeni fikirleri hakim kılarak aşabilmek mümkün.
‘HDP bir krizde ve bundan çıkması için daha önemli değişiklikler lazım’
Bölgede Kürt kamuoyuyla ilgili siyasi ve toplumsal araştırmalar yapan Rawest Araştırma Şirketi’nin koordinatörü Rojesir Girasun, daha evvel yapılan parti isim değişikliğinin, kapatılma davaları ile zarurî hallerde yapıldığını hatırlatıyor.
Halk, emek, demokrasi üzere kavramlar HDP seçmenin aşina olduğunu söyleyerek “Belki de marka pahasının tekrar hatırlatılması açısından bir geri dönüş olumlu işaret olarak okumak mümkün” diyor.
Eş genel başkanlığı değişikliğinin de önemli bir parti siyaseti değişikliğine işaret etmediğini savunuyor.
“Bunu büyük bir değişime mana tahvil etmek sağlıklı olmaz. Ancak bunun dışında tüzükte bir değişiklik var. LGBTİ birinci sefer tam olarak tüzükte yer almadı ve bunu rota değişikliği diye okumak da mümkün.”
Girasun’a nazaran HDP bir kriz halinde bir türbülansta ve burdan çıkış için daha önemli değişiklikler lazım.
“Bunlar birden fazla vakit HDP’nin karar vereceği şeyler değil. Ya Kürt problemi konusunda radikal değişiklikler ya da HDP dışında başka aktörlerin siyasetlerinin değişikliğinin yaratacağı tesirler olacak lakin bu türbülansın isim yahut genel lider değişikliğiyle ile aşılmayacağını görmek lazım.”
Rojesir Girasun, 7 Haziran 2015 seçimlerinden beri her yüz HDP seçmeninin 40’ının partisinden uzaklaştığının altını çiziyor.
“HEDEP nasıl bir siyaset izleyecek, bunları tekrar kazanma yoluna mı girecek, yoksa daha küçük lakin daha tesirli bir parti olarak mı kalacak? HDP’den evvelkiler yüzde 6’ları aşamadılar ancak Türkiye siyasetinde daha büyük ve tesirli bir alan kaplıyorlardı. Son kongreyi buna dönük geriye bir adım olarak mı görmek lazım, bunu söylemek için erken.”
HDP’nin yaşadığı oy kaybının tek başına aday tercihlerine, yapılan ittifaklara bağlı olmadığını görüşünde olan Girasun, “Bu gerileme, Türkiye’nin girdiği siyasal ortamla alakalı. Bir muhalefet odağı olmak dışında daha güçlü telaffuz kurmaları gerek fakat çok önemli sonları var ve onu aşmaları şu an zor” diyor.
Önümüzdeki mahallî seçimlerin, 2019 seçimlerinden çok farklı sonuçlar doğurmayacağı savunan Girasun, şunları söylüyor:
“İstanbul, Ankara üzere kentlerde kendi adaylarını çıkaracak mı, üçüncü yol stratejisi ete kemiğe mi bürünecek, yoksa bu retorik olarak mı kalacak, asıl siyasi rotasını mahallî seçimlerde alacağı kararlarla belirleyecek”
Girasun, araştırmalarında bu seçimde HEDEP’in tüm kentlerde kendi adayın çıkarması beklentisinin öne çıktığını tabir ediyor.
‘2015’den beri HDP üç seçmeninden birini kaybetti’
Dicle Üniversitesi Hukuk Fakültesi Öğretim Vazifelisi Dr. Vahap Coşkun ise HDP’nin 2015 seçimlerinden sonra gerileme sürecine girdiğini söz ediyor.
Coşkun, “2015’te HDP’nin yüzde 13 oyu, altı milyon seçmeni vardı. 2023’de bu oy yüzde 8,8’e düştü ve seçmeni 4 milyon 800’e geriledi. Seçmen sayısı artmasına karşın HDP seçmeninde gerileme oldu, Yani HDP bu süreç içinde her üç seçmeninden birini kaybetti” diyor.
Bu gerilemeyi durdurup kitleye heyecan katacak siyasetin bu kongrede de görülmediğini söylüyor, HDP’nin yapısal sorunlarının üzerine gidilmedikçe büyük bir değişiklik beklentisinin de aldatıcı olacağını savunuyor.
“HDP’deki bileşen hukukunun verdiği ziyan değerli bir tartışma konusu fakat HDP bunu bilhassa görmezden geliyor” diyor.
HDP’nin lisanı ve telaffuzunun de tabanıyla zıt düştüğü savunan Vahap, asıl değerli yapısal meselelerinin hala devam ettiğini savunuyor:
“HDP bir merkez partisi lakin aktörlerine içine baktığımızda merkez siyasetini taşıyacak bir hürriyet göremiyoruz, daha da değerlisi PKK’nin gölgesi. HDP’nin, PKK ile ilişkilendirilmesi devam ettikçe, Türkiye’e bu karşı silahlı çabayı devam ettirdiği surece bu her vakit HDP ile ilintilendirilecektir. Bu türlü olunca da daha geniş seçmen kitlelerine açılabilmesi mümkün olmayacak.”
Coşkun, bu sorunların üzerine gitmeden siyasetin tartısını görünür kılmadan HDP’nin bu tabloyu değiştirmesinin sıkıntı olacağına inanıyor.
