Timurtaş Onan’ın İstanbul’u odağa alan beş kitaplık serisinin üçüncü kitabı ‘İstanbul Zamansız’, GaleriArk tarafından yayımlandı. Tıpkı isimli stantta yer alan siyah beyaz fotoğraflardan seçilen çalışmaların yer aldığı kitap, kentin mimarisini, insanlık hallerini, his ve fikirlerin imgeye dönüşen yansımalarını “resmediyor…”
Biz de Onan’la bir ortaya geldik ve kenti nasıl gördüğünü, görünenin onun dünyasında nasıl biçim aldığını ve İstanbul’un özne olma halini konuştuk.
Yaklaşık 40 yıldır -diğer çalışmalarınızın dışında- İstanbul’u fotoğraflıyorsunuz. Bu kentin sizin için cazibesini yitirmemesinin sebebi nedir?
İstanbul büyüleyici hoşluğuna karşın güç ve hayal kırıklıkları ile dolu bir kenttir. Tüm travmalarıma karşın yaşanmışlıkları ile benim için sonsuz bir esin kaynağıdır. Sokaklarında yürüyüp beşerlerle tanışmayı, onların öykülerini dinlemeyi severim. Her köşesi başka bir dünya. Örneğin Beyoğlu ve Tarihi Yarımada’daki mükemmel mimarinin yanısıra varoşlardaki kentleşme ile bir kontrastlar kenti. Doğduğu yere karşı sorumluluk duyan benim üzere biri için işlenecek hususlar bitmiyor İstanbul’da. 80’li yıllarda başlayıp bilhassa son yirmi yılda güzelce artan rant sonucu talan edilmesi ile toplumsal ve kültürel kıymetlerin yok olmaya yüz tutması ayrıyeten sorumluluk yüklüyor omuzlarıma. Geri kalan ömrüm boyunca yorumlamaya devam İstanbul’u.
İstanbul’u farklı temalarla buluşturan bir dizi çalışmanın üçüncü kitabını yayımladınız: ‘İstanbul Zamansız’. Vakit mefhumu çok soyut bir kavram. Sizden biraz açmanızı ve İstanbul’la nasıl ilişkilendirdiğinizi istesek…
Bir devir icra edilmiş değerli sanat yapıtları nasıl eskimiyor ve birçok farklı periyotta takdir ediliyorsa, İstanbul’da asırlar uzunluğu bağımsız bir hoşluk olarak kalmıştır. Bu yüzden kitabımı ‘İstanbul Zamansız’ olarak isimlendirerek, kentime iltifat etmek istedim. Birebir vakitte benim üzere bir kent gezgini için vakit kavramı biraz farklı. İstanbul sokaklarında beni tetikleyen tecrübeler ve anlar duygusal (öznel) vaktimi belirler. Bu durumda fotoğraf sanatı benim açımdan bir zamansızlık uğraşı diyebiliriz.
Kitapla tıpkı başlığı ve temayı paylaşan bir de stant düzenlendi mayıs ayında. Nasıl gelişti süreç, paylaşır mısınız?
Son beş yıldır sergilerime yer veren Galeri Ark’ta daha evvel de kitaplarımdan ‘İstanbul Her Şeye Rağmen’in standını de açmıştım. Bu yılki sunum ‘İstanbul Zamansız’dan 25 fotoğraflık bir seçkinin sonlu sayıda fine arka baskıları ile gerçekleşti. Gördüğü ilgiden mutluyum. Kitabımın tanıtımına çok yararı oldu.
Fotoğraflarınızda birkaç nokta üzerinde bilhassa durmak istiyoruz: Birincisi, 40’lı ve 50’li yılların İstanbul’unda da “resimlenen” fakirlerin neredeyse hiç değişmemiş, hala tıpkı hüzün ve umutla geleceğe bakıyor oluşları. Fotoğraflarınızdan birinin altına o periyodun tarihini atsak -duygusu bağlamında- bir şey değişmez üzere. Nasıl açıklarsınız bunu?
İstanbul iki kıtayı birleştiren boğazıyla, yüzlerce yıl uzunluğu geçmişten aldığı miras ve farklı kültürlerin birikimiyle yaşayan bir varlık üzere. Kendine has bir karakteri olan, içinde yaşayanları bazen keyifli eden lakin acımasız bir kent. 50’li yıllarda başlayıp 80’lerde hızlanan göç sonucu Anadolu’dan gelen bir çok insanında umut kapısı olmuştur. İstanbul’da umut ve ümitsizlik iki samimi arkadaştır ve sizi hiçbir vakit yalnız bırakmazlar. Bu yüzden o bakışlar her vakit olacaktır ve bende her şeye karşın o bakışları fotoğraflamayı seviyorum.
Yine birebir bağlamdan hareketle -siyah ve beyazın kullanımıyla da ilişkilendirdiğimizde- öznenin amorsunda kalan kentin siluetlerinin güçlü bir kontrast oluşturduğunu ve mananın bu sayede daha güçlü bir formda tekrar üretildiğini görüyoruz. Bu da bir evvelki sorudaki hissin sürekliliğine tarihî bir hava katıyor. Mimarideki bu değişim İstanbul’un fotoğraflanmasında nasıl bir estetik dayatıyor?
İstanbul’un mimari kimliği bilhassa son yirmi yılda sosyo ekonomik yozlaşma, dönüşüm ve yıkımlar sonucu büyük ölçüde hırpalandı. Betonarme yerleşim alanları içinde yepisyeni hayat biçimleri pompalandı. Fotoğraflarımda ön ve art plan bağlantısı çok değerlidir. Devri yorumlamak açısından insan öykülerimin art planında İstanbul’daki mimari değişimi kullanmayı önemsiyorum. Sokaklarda yürürken çocukluğumdan aşina olduğum İstanbul motiflerine rastlıyor, keyifle fotoğraflıyorum. Darbe yemiş eski sokaklar, varoşlardaki yeni oluşumlar, konularımın ardında hüzünlü bir biçimde yer alıyor. Bu formda öykülerimin kalıcı olacağına inanıyorum.
Siz belgesel sinemalar de üreten bir sinemacısınız. Fotoğrafla da ilişkilendirdiğimizde her iki disiplinin gerçeğe sonsuz sadakat istediğini biliyoruz. Bu bağlamda gerçeği yine üretirken yorumun hangi çeşitte daha önde olduğunu düşünüyorsunuz? Sanatçı, hangi açılardan daha çok yorum alanı bulabiliyor?
Belgesel sinemalarımda kaydettiğim şahıslar sinema kuramcısı Siegfried Kracauer ’in savunduğu üzere öykümün geçtiği yerdeki bireyler gerçek şahıslardır ve gerçekleri en hakikat halde yansıtmaya çalışıyorum. Yani fizikî gerçekliği elimden geldiğince en hakikat formda yansıtmaya çaba ediyorum. Fotoğraf çalışmalarımda kendi görüşümü de katarak mevzuyu yorumluyorum. Mümkün olduğunca gerçeklerden uzaklaşmamaya çalışarak olağan. Teknik imkanlar ilerledikçe tıpkı şey bence sinema içinde geçerli ve günümüzde bir çok örneğini görüyoruz. Dünya genelinde uzun yıllar uzunluğu bir çok idare ve destekçileri, yozlaşmış basın kuruluşları ve sinema şirketleri kanalıyla hem fotoğrafı hemde sinemayı propoganda maksadıyla ve bir grup aksiyonlarını haklı göstermek için kullanmaktadırlar.
‘İstanbul Zamansız’, beş kitaplık bir serinin üçüncü kitabı… İlerleyen süreçte hangi çalışmalar yayımlanacak? Hazırladığınız bir çalışma var mı? Günleriniz nasıl geçiyor?
Yayımlanacakların birinci sırasında ‘Beyoğlu Neo Klasik’ ve ‘İstanbul’da Hanlar’ var. İkisi de uzun müddettir çalıştığım projeler. Hazırlık etabında olanlar ise ‘Dönüşen Şehir’ ve ‘Sezon Dışı’ isimli Lomografik çalışmalar. Daha evvel belgesel sinemasını yaptığım ‘Geziyi Hatırlamak’, Paris, Belgrad, Zagreb, Berlin üzere kentlerde çektiğim ‘Şehirlerde Kaybolmak’ ve şimdi tamamlayamadığım bir kaç proje. Ülke olarak çok sıkıntı bir periyottan ve imtihandan geçiyoruz. Bunun sonucu olarak bir ekip problemler var. Her şeye karşın umudumu kaybetmeden beğenilen görülü olmaya ve üretmeye uğraş ediyorum. Kara mizahın uygunlaştırıcı istikametini keşfettim ve yararını görüyorum bu süreçte.
