Bölge siyasetinin başşehri olarak kodladığım Diyarbakır ın kültür ve tarih kenti olduğunu sezmeye başladığım yıllar Şişli Escort içinde gitmiştim Surp Giragos Ermeni Kilisesi ne Kilise harabe haldeydi ve kiliseyi bekleyen Anton Dayı *Antranik Zor da en az kilise kadar harabeydi Beyaz pos bıyıkları içtiği sigaralardan sararmıştı Kamburu Şişli Escort Bayan kilise kadar yorgun ve harap olduğunu gösteriyordu Bıkkın ve sonlu bir adamdı ve tahminen sadece bu nedenle haçını Dicle ye fırlatmış başıboş bir şiirin imgesi izlenimi bırakmıştı bende
Xançepek teki Escort Şişli kilise harabe haline karşın çok eski vakitlere götürüyor Ermeni halkının seslerini ayak izlerini hatırlatıyordu beşere Bir boşluk duygusu da bırakıyordu elbette Zira Anton Dayı’nın da hatırlattığı üzere kimse kalmamıştı artık Kilisenin sahipleri dünyanın dört bir yanına dağıtılmıştı
BİR KİLİSENİN MACERASI
Halbuki benim gezdiğim harabe kilisenin macerası çok uzundu ta 14 üncü yüzyıla dayanıyordu Bu uzun macerada kilise Ermeni halkının mukadderatını paylaşmıştı
Ortadoğu nun en büyük Ermeni kilisesi kaynaklara nazaran 1376 yılında 3 bin metrekarelik alan üzerinde inşa edildi Merkez Sur ilçesinde Ermenilerin ağır yaşadığı daha çok Xançepek ve Gavur Mahallesi olarak bilinen Fatihpaşa Mahallesi ndeki kilise 1880 li yıllarda yandı Yangından yalnızca taş dokusu ayakta kaldı Ermeni halkı iki yıl süren bir çalışmanın sonunda kiliseyi tekrar fonksiyonuna kavuşturdu
Kilisesinin çan kulesi 1913 yılında yıldırımın isabet etmesi üzerine yıkıldı Yeni çan kulesi David Gazaryan tarafından iki yılda yapıldı Çan Ermeni halkının hibe ettiği altın ve bakır karışımıyla hazırlandı
2015 yılında Ermeni halkının uğradığı vahşetten kilise de hissesine düşeni aldı Çan kulesi caminin minaresinden yüksek olduğu gerekçesiyle top atışıyla bir kere daha yıkıldı
KARARGÂH OLARAK KULLANILDI
Birinci Dünya Savaşı sırasında Alman askerlerinin karargâh olarak kullandığı kilise daha sonra bir mühlet Sümerbank ın pamuk deposu olarak kullanılacak ibadete açılması için 1960 yılını bekleyecekti
Ermeni halkının Diyarbakır daki nüfusu 1915 ten sonra azaldı Geriye kalanların büyük göçü 1980 den sonra başladı Benim 2001 yılında gördüğüm kilise yalnız bırakılmış olmanın bütün tahribatını gösteriyordu Kiliseyi hırsızlara ve definecilere karşı tek başına koruyan Anton Dayı nın varlığı tahribatın önüne geçememişti
Kilise 2011 yılında restore edildi ve ibadete açıldı Moskova da yaptırılan çan binlerce insanın katıldığı bir merasimle 2013 yılında kuledeki yerine konuldu Onarım için gerekli bütçenin yüzde otuzunu Diyarbakır Büyükşehir Belediyesi kalan kısmını Ermeni toplumu ve Ermeni Patrikhanesi karşılamıştı
Dünyanın her yerinden Ermeniler gelmişti açılış merasimine Yıllar evvel Xançepek ten göç etmek zorunda bırakılmış beşerler torunlarına doğdukları konutu çocukluklarının geçtiği sokakları gösteriyordu
Anton Dayı İstanbul da hastanede yatıyordu Fakat o görkemli kalabalığın içinde akrabalarına kavuşmuş olmanın tarifsiz mutluluğuyla dolaştığına yemin edebilirim
2015 yılında Sur ilçesinde çatışmalar başladı Kilise çatışmaların ortasında kalmıştı Özel harekât polisleri kiliseyi karargâh olarak kullandı Kilise bir sefer daha tahrip edildi Yasaklı bölgede kalmasına karşın kiliseden kıymetli emanetlerin çalındığı öğrenildi
7 YIL SONRA CİNAYET MAHALLİNDE
2015 yılında yaşanan çatışmalardan büyük ziyan gören kilise Etraf ve Şehircilik Bakanlığı tarafından bir kere daha onarıldı Tamiri tamamlanan kilisenin açılışı için geçtiğimiz hafta sonu merasim düzenlendi Merasime Kültür ve Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy AK Parti milletvekilleri Mehdi Eker Oya Eronat CHP İstanbul Milletvekili Sezgin Tanrıkulu Diyarbakır Valisi Münir Karaloğlu ile İstanbul ve yurt dışından gelen Ermeniler katıldı
Surp Giragos Kilisesi Lideri Ergün Ayık kilisenin tarihi ile ilgili bilgi verdi Geçmişten bugüne geçirdiği tadilatları anlattı Ayık Bu kiliseyi sonsuza kadar müdafaayı umut ediyoruz dedi
Kilisenin içinde ve avluda hatırı sayılır bir kalabalık vardı Bakan ve vali kiliseden ayrıldıktan sonra kalabalık neredeyse yarı yarıya azaldı Açılış için İstanbul dan gelen Ermeni dostum Yahu kalabalığın yarısı polismiş dedi
2013 te yapılan açılışın ruhu tahminen de bu nedenle 2022 de yoktu Beşerler neşesizdi ve Yıktıklarını onardılar ve teşekkür bekliyorlar formunda serzenişlerini lisana getiriyorlardı
Kilise Xançepek ile bir bütündü Xançepek herkesin gözü önünde öldürülünce bir başına kaldı bütünlüğü bozuldu sevinci uçup gitti Kilisenin içinde devlet erkanına teşekkür edilirken avluda bu pay dokunmak mümkündü neredeyse Herkes 7 yıl sonra cinayet mahallinde olduğunu biliyordu
BUYURGAN EDA BURUK SEVİNÇ
Konuşmalardan anlaşılan oydu ki devlet erkanı kiliseye turistik bir yer olarak bakıyordu Hafızanın üzerine beton dökülmüştü ve cinayet mahallinde gerçekleşen merasimde oluşturulmaya çalışılan yeni hafıza övgüyle sunuluyordu Xançepek namı başka Gavur Mahallesi acı tatlı anılarıyla yok edilmiş yerine TOKİ marifetiyle yaptırılan konutlar inşa edilmişti ve insanların bundan sevinç duyması bekleniyordu Sevinçteki burukluk bu buyurgan edadan kaynaklanıyordu
Halıcıoğlu Ermeni Mezarlığı nda yatan Anton Dayı nın da bıkkın ve hudutlu bir köşede olup bitenlere baktığından eminim
*Rober Koptaş ın Agos gazetesinde yayımlanan Bir garip Anto ölmüş diyeler başlıklı yazısından öğrendim doğrusu Anto imiş Fakat ben hafızamda kalan ismini kullanmayı tercih ettim
