Menekşe Toprak: Kadın yazarlar belki de tarihte hiç olmadığı kadar varlık gösteriyorlar

Gerçek ve kurgunun yan yana salındığı bu Bademler escort yeni romanda iki bayanın edebiyat ve basın dünyasında derin izler bırakan gazeteci ve müellif Suat Derviş ile onun yaşadığı periyottan bir asır sonra Derviş in öyküsünün peşine düşen bir bayan Bademler escort Bayan akademisyenin kıssasını anlatıyor

1920 ler Berlin i ile 2020 lerin Berlin ini de anlattığı bu romanın kendisini çok değiştirdiğini söyleyen Menekşe Toprak la Dejavu yu Suat Derviş i insan hakları ekseninde göçü bayan çabasını ve daha birçok başlığı konuştuk

İki farklı yüzyılda yaşamış iki bayanın paralel ilerleyen kıssalarını anlatıyorsunuz Bu bayanlardan biri gazeteci müellif Suat Derviş Onu bir roman kahramanı olarak tekrar kaleme alma fikri nasıl oluştu

Suat Derviş i bir roman bireyi olarak anlatma fikri her şeyden evvel peşine düştüğüm sorularla doğdu Evvel Derviş in Berlin ini öğrenme ve manaya isteğiyle yola çıktım romanlaştırma fikri çok sonra doğdu Hitler faşizminin yerle bir etmeden evvelki çok renkli ve çokkültürlü Berlin yıllarına Osmanlı nın son devrinde yetişmiş İstanbullu bir bayan direkt tanıklık etmişti üstelik böylesi bir kentte kalemiyle geçinebilmişti Birinci işittiğimde buna inanmakta zorluk çektim zira Suat Derviş in ismi Berlin bağlamında aşina olduğum yeni hiçbir kaynakta araştırma ve incelemede geçmiyordu

Tam manasıyla unutulmuş adeta yok sayılmıştı Suat Derviş Tahminen de Berlin yılları hakkında kendi yazdığı kısacık anıları dışında tatminkâr bir bilgiye sahip olsaydık ne böylesi araştırmaya muhtaçlık duyardım ne de merakım bir romanla sonuçlanırdı Zira Dejavu romanıyla ben her şeyden evvel on yıllarca yok sayılmış Suat Derviş üzere bir muharririn yaşarken matbuat dünyasından nasıl adım adım aforoz edildiğini takip etmek istedim

Romanda anlatılan öteki bayan kahraman ise günümüzde yaşayan Suat Derviş in hayat öyküsünün peşine düşen bir akademisyen Hakikaten yaşamış biriyle kurgusal bir karakteri bir romanda bir ortaya getirmeye nasıl karar verdiniz

Ben anlatıcı bayan akademisyen de yeniden aklımdaki sorularla birlikte dâhil oldu metne Suat Derviş üzere konaklarda büyümüş Osmanlı sarayıyla ailesel bağları bulunan çok genç yaşta yazıp kendini kanıtlamış hoşluğuyla de daima dikkatleri üzerine çekmiş ve sonra fakirleşip yalnızlaşmış bir bayanın bugün bize anlattığı ne Ben bir okur ve bu devrin müellifi olarak bu trajedinin neresindeyim Beni ona çeken ve büyüleyen yalnızca trajik bir hayat kıssası mi yoksa ortamızda kurulmuş öteki bir iştirak mevcut mu Bu iştirakin tarifinde yalnızlaştırılmak aforoz edilmek ülkesini terk etmek zorunda kalmak da var mı Yok yere mahpuslarda yatmış yoksulluğa mahkûm ve sürgün edilmiş Nâzım Hikmet katledilmiş Sabahattin Ali üzere muharrir ve şairler de bu tanıma dâhil mi Bu sorularla birlikte romanın çerçeve metni de sayabileceğim genç akademisyenin kıssası bizatihi ortaya çıktı Bu haliyle de planladığımın çok azına sadık kaldığım kendi kendini yazdıran bir metin çıktı ortaya

Suat Derviş in hayat hikayesinde yüklü olarak Berlin de geçen yıllarını odağınıza alıyorsunuz Bu devrin sizin için nasıl bir değeri var

Aslında Dejavu bir Berlin ve İstanbul romanı Zira hem Berlin deki Suat Derviş in muhayyilesinde İstanbul var hem de İstanbul un otuzlu ve kırklı yılları kurgu gereği mevcut romanda 1924 yılında başlayıp 1933’te Nazi rejiminin iktidarıyla ortadan kaldırılan Altın Yıllar olarak anılan Berlin in bir periyodunu araştırmak ve anlamaya çalışmak ise ayrıyeten çok cazipti Çağdaş hayatın avangart sanatın her türlü göçmenin başşehri sayılan kentte bayan edebiyatçıların da starlaşabildiğini bayanın sokakta ve iş hayatında talepkâr olmaya başladığını biliyorum artık Suat Derviş in romanlarında içerden ve samimiyetle anlattığı bayan karakterlerinse böylesi bir ortamın ruhuyla beslendiğine inanıyorum artık Kısaca ben Nazilerin iktidara gelmesiyle Berlin i terk etmek o tarihten yirmi yıl sonra ise işsizliğe ve açlığa mahkûm edildiği için memleketi İstanbul dan kaçarcasına Paris e gitmek zorunda kalan Suat Derviş üzere bir bayana yakından bakmak muhakkak duraklarını anlatıya dönüştürerek kavramak istedim bu romanda

Romanınızdaki Suat Derviş karakterinin yaşadıkları muharririn gerçek hayat hikayesinden ayrışıyor mu Kurmaca ne kadar devrede

Ben Suat Derviş in yazdıklarına hayatına taraf veren dönüm noktalarına birlikte olduğu insanlara sadık kalarak oluşturdum metnimi Yani bilinenden farklı bir yazgı çizmedim ona Lakin bir hayat kıssası biyografik bir roman yazmak da değildi gayem Çağrışımlar eşliğinde geçmişe dönüp belirli duraklarda bir müellifin iç sesini yakalamak her şeyden evvel de herkesin kendini içinde bulabileceği dost meclislerinde anlatılamayan hayatın gölgeli yanlarına bakmak değerli oldu benim için Bu haliyle aslında yalnızca ben anlatıcı akademisyen bayan figürüm değil Suat Derviş in anlatıldığı kısımlar da kurgudur Derviş in Nâzım Hikmet e yazdığı mektup Berlin de Sabahattin Ali ve yıllar sonra evleneceği Reşat Fuat Bey le karılaşması dâhil hepsi kurgu Gazete arşivlerinden öteki muharrirlerin anlatılarından ve biyografik metinlerden yakaladığım ipuçlarıyla bir roman dünyası kurdum diyebilirim

Derviş in Berlin günlerini romanlaştırırken sizi en çok zorlayan ve size en keyif veren şeyler neler oldu

Şunu baştan kabul ediyorum Suat Derviş üzere bir ismi romanlaştırmak başlı başına bir risk Doğal ben Berlin de tıpkı romandaki akademisyen üzere arşivlere girip araştırmaya başladığımda Suat Derviş şimdi böylesine starlaşmamıştı Berlin yılları daha birkaç yıl öncesine kadar muamma hatta neredeyse efsane gibiydi Tahminen söylence üzere görünmesi de çekti beni Suat Derviş in Berlin deki gerçekliğine vakıf olabilmek için onun bilhassa 1930 lu yıllarda yazdığı metinlerde iz sürmem devrin müelliflerini okumam sinemasına tekrar bakmam İkinci Dünya Savaşı nın eskisini yerle bir ettiği Berlin in sokaklarında farklı bir gözle yürümem gerekti Lakin yalnızca Berlin değil İstanbul u bilhassa Suat Derviş in çağdaşı olan müellifleri yine keşfetmek Küllük üzere devrin müellif kahvelerini hayal etmek çok heyecan vericiydi Dejavu yu yazmaya başlamadan evvelki benle sonraki ben ortasında değerli fark var desem muhakkak abartmış olmam

Suat Derviş her vakit mert ve hayatının iplerini kendi ellerinde tutmak için durmaksızın gayret eden bir bayan olmuş Öte yandan kimi kaynaklara nazaran feminist çabaya karşı her vakit da uzaklıklı olmuş Sizin romanınızda işlediğiniz Suat Derviş in feminizmle nasıl bir yakınlığı var

Ben Suat Derviş i feminist insaflı ve maddi açıdan paylaşımcı bir bayan olarak görüyorum Fakat birebir Suat Derviş in kişiselliği ve egosuyla da ortaya çıkan bir müellif bir romancı olduğunu unutmamalıyız Ablası Hamiyet ile gazeteci Neriman Hikmet dışında yakın bir bayan arkadaşı yok aslında Erkekler dünyasında kendini ispatlamaya koyulmuş böylesi bir tertibe baş tutmuş bir bayan Üstelik yarattığı bayan figürleriyle bu dünyaya çok içerden baş tutarak ezberleri bozmuş bir muharrir Benim gözümde en değerli yanı bu Zira periyodun çabucak hemen bütün erkek metinlerinde bayan ya fettan erkeği yoldan çıkaran makûs ya da meskenine bağlı sevilesi melek bayandır Sabahattin Ali nin Kürk Mantolu Madonnası nı bunlardan ayırıyorum ki o da çağdaş Berlin ruhunu taşır ve lakin bayanı maalesef tekrar şark metodu öldürür Suat Derviş ise hayat bayanlarına dahi içerden bakar seçimlerinin gerisindeki nedenleri görür ve en değerlisi de aslında onların gözüyle toplumun zaaflarını ve ikiyüzlülüğünü ortaya koyar Bu benim gözümde feminizmdir

Derviş in Berlin deki günlerini anlatırken bir yandan da Berlin de olan siyasi ve toplumsal gelişmeleri anlatıyorsunuz Kentin tarihinin en parlak günlerinden Hitler in iktidara gelişiyle faşizmin merkezine adım adım nasıl dönüştüğünü romanın art planında gösteriyorsunuz Roman için nasıl bir araştırma hazırlık süreci geçirdiniz

Aslında az çok bildiğim öteden beri merak ettiğim bir periyottu bu Hatta birinci hikaye kitabım Valizdeki Mektup ta da Nazi tarihini ve faşizminin sonuçlarını merak edip işlemiştim Ancak bu kitap için daha farklı okumalar yapmam gerekti Seksen doksan yıl öncesini hayal etmem periyoda daha uygun bir lisan kullanmam günlük ömrün ayrıntılarına vakıf olmak için eski yapılarda bitpazarlarında fakat en çok da periyodun romanlarında ve biyografi kitaplarında öykümü sahicileştirecek ipuçları yakalamam gerekti Birebir şeyler İstanbul kısımları için de geçerli

Romanın öteki kahramanı olan ve günümüzde yaşayan bayan akademisyenin yaşadıklarına baktığımızda bundan yüz yılı aşkın müddet evvel Derviş in yaşadıklarından çok da farklı kasvetleri olmadığını görüyoruz

İki periyot sahiden birbirine çok benziyor Suat Derviş in bilhassa 1940 lardan itibaren siyasi kimliğiyle ortaya çıkıp da adım adım matbuat dünyasından kovulması adeta yalnızlığa ve yoksulluğa mahkûm edilmesine biz bugün yabancı değiliz Onun siyasi kimliği nedeniyle başına gelenler bugün işinden edilen akademisyen ve gazetecilerin yazgısına ulanıyor Tahminen de dünden bugüne toplu bir dejavu yaşıyoruz

Göç olgusu göç seçeneği göç dileği günümüzün en büyük gerçekliklerinden biri olduğu üzere romanlarınızda yer alan kavramlar bu romanda da var Bir röportajınızda Göç insanın bir uzvunu geride bırakması manasına geliyor demiştiniz Buradan devamla sorayım İçinde yaşadığımız bu göç çağı nı nasıl gözlemliyorsunuz

Adını da koymuşsunuz Göç Çağı Korkarım bu çağ şimdi yeni başlıyor Zira aslında savaşların siyasi ve ekonomik çıkmazların sebep olduğu göçlere iklimsel göçler eklenmedi şimdi umarım yakın vakitte da olmaz bu Göçün içine doğmuş biri olarak edebiyatımın temel hususlarından biri oldu göçmenlik Aslında göçü yazmamak için direndiğim bir vakitte bu kere de Suat Derviş in Berlin yıllarına yakalandım Sonuçta Dejavu da anlattığım iki bayan hem Suat Derviş hem de genç akademisyen bayan birer göçmen ve sürgündürler

Romanın yan karakterlerinden biri olan Kenan üzerinden edebiyat dünyasında bayan müelliflere dair önyargılara da yer veriyorsunuz romanda Siz edebiyat dünyasında bir bayan olarak bunu nasıl yaşıyor ve izliyorsunuz

Başka vesilelerle söylediğimi burada tekrarlayabilirim Hatta şu sorularla yanıtlamaya çalışabilirim sorunuzu Bayan müellifler neden en çok bayan kimlikleriyle hatırlanmıyorlar bugün hâlâ Roman okuru daha çok bayan olmasına karşın bayan müelliflerin metinleri daha az okunup erkek romancı daha fazla ciddiye alınmıyor mu Üstelik bu yalnızca bizim ülkemize mahsus bir durum da değil Almanya’da yapılan bir araştırmaya nazaran mükafatları oransal olarak en çok erkek müellifler alıyor erkeklerin kitapları hakkında daha fazla yazılıp çiziliyor Tekrar de her şeye karşın bayan müellifler metinleriyle tahminen de tarihte hiç olmadığı kadar varlık gösteriyorlar Bugün erkeklerce başlatılan savaşlara karşın savım şu 1920 lerle 2020 lerin ortak özelliği kadınlar dönemi olmaları

100 yıl ortayla yaşamış bu iki bayandan ilhamla genelleyecek olursak geçmişten bugüne bayanların erkek hâkim dünyada yaşadıkları zorluklar değişti mi

Dünden bugüne alışılmış ki çok şey değişti Bayanın talepleri topluma ve kendine bakışı 100 yıl öncesinden çok daha farklı Suat Derviş kişiliğindeki bir bayan kendi yüzyılı için müstesnaydı bu yüzyıl içinse neredeyse ortalamayı temsil ediyor ki bu ortalamaya katkıda bulunduğuna inandığım bir sestir Derviş Diyeceğim bayan yazını ve hareketi alanında muazzam bir bilgi ve şuur birikimi var bugün Fakat yeniden de geçmişten el alan erkek hükümran dünya kendini dayatmaya devam ediyor Bizimki üzere bir ülkede ise bu dayatma can alabiliyor Bayan cinayeti diye bir kavram yerleşmiş lügatimize Aslında kişiselliğini talep eden bayanın öldürülmesini anlatan vahim bir kavram bu Bunlara baktığınızda da bir kesim için pek bir şeyin değişmediğini ya da değişim karşısındaki ataerkil direnmeyi görürsünüz