Hollanda Merkez Bankası (DNB) Lideri Klaas Knot, bankanın kölelik geçmişindeki rolü nedeniyle özür diledi.
Banka, önümüzdeki yıllarda kölelik geçmişinin tesirlerini azaltmaya yönelik çakışmalar için maddi dayanak sağlayacağını açıkladı. Kuzey Hollanda eyaleti idaresi de, kölelik geçmişi nedeniyle özür dileyen birinci eyalet oldu. Hollanda hükümeti ise resmi tavsiyelere karşın ülkenin kölelik tarihi nedeniyle şimdilik özür dilemiyor.
Hollanda İçişleri Bakanlığı’na danışmanlık eden Kölelik Geçmişi Diyalog Kümesi Müşavere Şurası, devletin, geçmişteki kölelik uygulamaları nedeniyle resmî özür dilemesini tavsiye etmişti. Lakin Hollanda’da köleliğin kaldırılışının yıldönümü nedeniyle her yıl 1 Temmuz’da düzenlenen “Zincirleri Kırma Günü”nde (Keti Koti), hükümetten beklenen bu özür gelmedi.
Hükümet, “Bu hassas mevzuda bir karar vermek için en azından sonbahara kadar” müddet isterken, beklenen özür Hollanda Merkez Bankası’ndan geldi. DNB Lideri Klaas Knot, Amsterdam’da köleliğin kaldırılması nedeniyle düzenlenen ulusal anma merasimi sırasında bankanın kölelik geçmişindeki rolü için özür diledi.
Hollanda, Surinam, Bonaire, Sint Eustatius ve Saba, Aruba, Curaçao ve Sint Maarten’deki köleleştirilmiş insanların tüm torunlarından özür dilediğini vurgulayan Knot, “Benden evvelkilerin ferdî tercihleri yüzünden cilt rengine indirgenen herkesten özür dilerim” dedi. Merkez Bankası Lideri Konot, o periyoda ait duyduğu kıssaların, “canını yaktığını” söyledi.
‘Bankanın kuruluş sermayesi kölelikle bağlantılı’
Şubat ayında yayınlanan bir araştırma raporunda, Hollanda Merkez Bankası’nın 1814’teki kuruluşundan 1863’e kadar, ülke geçmişinde değerli bir yer tutan kölelikle yakından bağlantılı olduğu saptanmıştı.
DNB’nin kölelik tarihi ile irtibatına ait 2020’de başlatılan soruşturmaya nazaran, bankanın başlangıç sermayesi, kahve, kakao, kauçuk ve şeker kamışı ticaretini kapsayan “plantasyon köleliği” ile direkt kontaklı teşebbüsçüler tarafından sağlandı.
Kamı yayıncısı NOS’a nazaran, Merkez bankasına kredi teminatı olarak sunulan eserlerin yaklaşık yüzde 30’u köleleştirilmiş bireyler tarafından üretilen mallardan oluşuyordu. Ayrıyeten, bankanın birtakım kurucuları ve yöneticilerinin kölelikle ilgili büyük ferdî çıkarları vardı.
Hollanda Merkez Bankası, önümüzdeki 10 yıl içinde, bankanın kölelik geçmişinin tesirini azaltmaya yardımcı olacak projeler için maddi takviye sağlayacak bir fon oluşturulacağını açıkladı.
Bu projeler, eğitim, sıhhat ve bilgi paylaşımı alanlarında uygulanacak. Banka ayrıyeten Ulusal Kölelik Müzesi ve ilgili bir bilgi merkezi üzere eğitim niteliğindeki projeler için bir kereye mahsus 5 milyon euro kaynak sağlayacak. Lakin, geçmişte yaşanan ziyanlar için mali tazminatı hükümetin sorunu olarak gören merkez bankası, bu nedenle maddi tazminat ödemeyecek.
İlk sefer bir eyaletten özür
Merkez Bankası’nın yanı sıra, Kuzey Hollanda eyaleti Kraliyet Komiseri Arthur van Dijk da, eyaletin kölelikteki rolü için özür diledi. Hollanda’da birinci sefer bir eyaletin kölelik geçmişi nedeniyle özür dilediği belirtildi.
Hükümetin isteği üzerine tavsiyede bulunan Kölelik Geçmişi Diyalog Kümesi İstişare Heyeti, “Bu, bireyleri hatalı olarak belirlemek değil, köleliğin yol açtığı ıstırabın Hollanda Devleti tarafından tanınması meselesidir” demişti.
Kurul, Amsterdam, Rotterdam ve Utrecht kentlerinin özür dilediğini anımsatarak, birebir adımı devletin de atması gerektiğini vurgulamıştı. Başbakan Mark Rutte’ye nazaran, bu karmaşık bir durum. Rutte, “Soru, bugün yaşayan insanları geçmişten sorumlu tutup tutamayacağınızdır” açıklamasını yapmıştı.
Hükümet ortağı öteki partiler ise, resmî özür dilenmesinden yana. Hollanda medyasına nazaran Hollanda hükümeti, uzun vadede Surinam ve Karayipler’deki kölelerin soyundan gelenlerden özür dilemeye sıcak bakıyor.
Ancak hükümet, bunun için bir müddete muhtaçlık duyuyor ve öncelikle köleliğin günümüzdeki sonuçları hakkında kapsamlı bir tartışma yapmak istiyor.
Hollanda’nın kölelik tarihi
Hollanda, bilhassa “Altın Çağ” ismi verilen 17. Yüzyıl’da, dünyanın en büyük köle tüccarlarından biriydi. Afrika’dan Amerika kıtasına en fazla köle taşıyan ikinci büyük ülke olan Hollanda’ya ilişkin Batı Hindistan Şirketi (WIC), 1630’da Portekiz egemenliğindeki Brezilya’nın bir kısmını ele geçirince, Afrika’daki köle ticareti ile de ilgilenmeye başladı.
WIC, 1637’de Batı Afrika’da yeniden Portekiz’in sömürüsü altındaki Gana’da üstünlük kurarak, köle ticareti için taban oluşturdu. Hollandalılar, 15 ile 19. Yüzyıl ortasında köle olarak satılan 12 milyon Afrikalıdan, yaklaşık 550 bin ile 850 binini Atlantik ötesine taşıdı.
Batı Avrupa’da kölelik yasaklanmış olmasına karşın, köle tüccarlar Atlantik ötesi köleliği devam ettirdiler. 1654’te Brezilya’yı tekrar Portekiz’e kaybeden Hollanda, Karayipler’deki Curaçao’yu köle ticaretinde değerli bir istasyon haline getirdi.
Araştırmalara nazaran, 1650 – 1675 yılları ortasında Yeni Dünya’ya yapılan tüm köle nakillerinin yarısından Hollandalı tüccarlar sorumluydu. Hollandalılar, köleleştirilmiş Afrikalıları, İspanyol, İngiliz, Portekizli ve Fransız tüccarlara satıyordu.
Köle ticareti yalnızca Afrika’yla sonlu değil. Hollandalıların, Asya’da da, yaklaşık 1 milyon 135 bin kişiyi köleleştirdiği varsayıma ediliyor.
