Geçmişten günümüze İzmir’de bira ve birahaneler: Altın çağ, Kordon’un inşasıyla başladı

Kitap Sümerler ve Mısır da beslenmek için tüketilen Dikmen travestileri biranın cümbüş hayatının vazgeçilmez bir içeceği haline nasıl geldiğini ve birinci biranın binlerce yıl evvel nasıl ortaya çıktığını anlatıyor Kitap ayrıyeten bira kültürünün Osmanlı da nasıl geliştiğini ve İzmir in Travesti Dikmen bu mevzudaki hissesini araştırıyor

‘İZMİR OSMANLI’DA PAZARA YÖNELİK BİRA ÜRETİLEN BİRİNCİ YERDİ’

DEÜ Buca Eğitim Fakültesi Tarih Eğitimi Kısmı Öğretim Üyesi Dr Erkan Serçe ‘İzmir de Bira Birahaneler ve Bira Bahçeleri’ni hazırlarken İzmir deki cümbüş hayatı üzerine yazmayı planladığı bir kitap kanısından yola çıktığını belirtti Biranın İzmir deki macerasının kentin 19 yüzyılda hızlanan gelişmesi ile sıkı bir münasebet içinde olduğunu kaydeden Erkan Serçe bira tüketiminin yaygınlaşması ile birahanelerin İzmir in bir modülü olarak ortaya çıktığını söyledi Daha çok Kordon üzerinde olmak üzere İzmir in farklı köşelerinde iş yerleri ve konutların ortasına dağılmış İzmirlilerin toplumsallaşma aracı olan birahanelerin 20 yüzyılın başlarında en canlı günlerini yaşadığını belirten Serçe O haliyle İzmir deki Batılı ömür biçiminin sembolik içeceği olarak öbür tüm içeceklerden daha fazla ilgiyi hak ediyordu Üstelik İzmir imalathane seviyesinde de olsa Osmanlı topraklarında pazara yönelik bira üretilen birinci yerdi Geniş ölçekli üretim ise İstanbul dan sonra yeniden İzmir de gerçekleştirilmişti dedi

Proje sorumlusu bira bahçesi işletmecisi Atahan Yersel de kitap fikrinin hem maddi olarak kazandıklarını kültürel olarak bir yatırıma çevirme hem de endüstriyel mirasa bir katkıları olmasını istediklerinden ortaya çıktığını söyledi İçki kültürünün yaşadığımız coğrafyada aslında çok eski olduğunu belirten Yersel İzmir de 150 yıllık bir geçmişe sahip bira bahçelerinin de batılılaşma tecrübesinde bayan ile erkeğin birinci toplumsallaştığı alanlar olduğunu aktardı

BİRANIN ANAVATANI MEZOPOTAMYA

Kitapta yer alan bilgilere nazaran biranın anavatanının Mezopotamya olduğu düşünülüyor Urfa Göbeklitepe de yapılan hafriyatlarda ortaya çıkarılan günümüzden 11 bin 500 yıl öncesine ilişkin ritüel merkezinde tahıl işlemekte kullanılan öğütme aletleri ve 160 litrelik kaplar üzerinde yapılan incelemelerin bira imaline ait ispatlar sunduğu sav ediliyor Kitapta ayrıyeten Mısırlıların da bira üretiminde oldukça geliştiği ve en az 17 cins biradan kelam edilirken Sümerler in de bira üreten bir diğer antik uygarlık olduğu anlatılıyor Mısır da biranın besleyici bir içecek olarak da kullanıldığı ve piramit inşasında çalışan personel ve kölelere bira dağıtıldığından bahsediliyor

Dr Erkan Serçe ye nazaran Osmanlı Devleti nde 19 yüzyıl başından itibaren bira tüketimi İstanbul ve İzmir üzere batı ile bağı ağır yerlerde başlarken endüstriyel bira üretimi ise yeniden İstanbul ve İzmir de yaklaşık tıpkı tarihlerde gerçekleşiyor Tam olarak ne vakit girdiği kesin olarak bilinmese de 1820 lerde İzmir ve İstanbul da yaşayan Levanten ve yabancı toplulukların Avrupa dan bilhassa Viyana Belgrad ve Münih ten ithal edilen biranın ticaretini yaptığı ve tükettiği biliniyor 1850 lerde İstanbul da küçük bira imalathaneleri ortaya çıktıysa da bunlar yabancı biraların sahip oldukları vergi indirimleri nedeniyle onlarla rekabet edemedi ve kapanmak zorunda kaldı Bomonti kardeşler tarafından 1891 de Feriköy de kurulan bira fabrikası sahiplerinin Alman himayesinde olmalarından ötürü ayakta kalabildi

İZMİR DE BİRA VE BİRAHANELER

Serçe İzmir in değerli fonksiyonlar üstlenmiş değişen dünya iktisadıyla bütünleşmenin doruğa ulaştığı 19 yüzyılda çok fazla ilgi odağı olduğunu belirterek şunları söyledi

İzmir e gelen Batılılar başka Doğu kentlerinde rastlamadıkları kadar çok Batılı hayat stiline ilişkin izler bulmaktaydı Seyyahlar Frenk Caddesi ne girildiğinde hiçbir yabancılık çekmeden neredeyse bütün Batı lisanlarında konuşmalara şahit olduklarını kaydetmekteydiler Yalnızca yabancıların kabul edildiği Avrupa Gazinosu nda her lisanda gazete ve mecmuaları okumak kağıt oyunlarıyla ve bilardo ile vakit geçirmek mümkündü

Erkan Serçe 1892 de İzmir e gelen Hans Barth ın İzmir de kıyı boyunca uzanan çay bahçelerinde restoranlarda kafelerde ve kentin dışında İzmirlilerin tatil günlerini geçirdikleri yerlerde yan yana açılan bira bahçelerinde insanın kendini Doğu da hissetmediğini kaydettiğini belirterek Ona nazaran bunun en değerli nedeni Punta da Bornova Caddesi nde bulunan bira imalathanesi ve yanında devamlı dolup boşalan bira bahçesidir Barth daha evvel Doğu da olmayan ve hiç bilinmeyen bu arpa suyunu ithal ederek İzmir e sokan ve bu yüzden heykeli dikilmesi gereken kişinin Prokopp olduğunu söylemektedir Fakat İzmir e Prokopp tan evvel en azından 1820 lerden başlayarak sonlu da olsa bira geldiğini biliyoruz dedi

Serçe Prokopp Bira İmalathanesi nin İstanbul daki Bomonti ve Selanik teki Olympos ile birlikte 1890 larda bütün Osmanlı topraklarında bira üretimi yapan üç işletmeden biri olduğunu ve fabrikanın yıllık üretiminin 1894 de 11 bin hektolitreye ulaştığını belirtiyor Prokopp Bira nın akabinde 1894 de Emirze kardeşler tarafından Karataş ta Emirze Bira Fabrikası ve 1911 de Halkapınar da Bomonti Aydın Bira Fabrikası kuruluyor

‘İZMİR DE BİRANIN ALTIN ÇAĞI KORDON UN İNŞASIYLA BAŞLADI’

1820 lerde İzmir e varil ve şişelerle bira geldiğini ve tüketildiğini belirten Serçe bu tarihlerde biranın perakende olarak kafelerde ya da meyhanelerde satıldığına dair bilgi bulunmadığını lakin bunun yanında Frenk ve Rum mahallelerinde 1840 lı yıllarda pek çok kafe bulunduğunu ve büyük olasılıkla bu kafelerde her türlü içkinin yanında biranın da satıldığını kaydetti Erkan Serçe şunları söyledi

Bilindiği kadarıyla İzmir de ‘birahane’ sıfatıyla hizmet vermeye başlayan birinci yer Prokopp tur Bornova Sokağı nda bulunan Prokopp imalathanesine eklemlenen bira bahçesi açıldığı devirde iskân alanlarının dışında kalıyordu 1850 lerden başlayarak Marina üzerinde sokak ortalarında denize uzanan iskelelerin üzerinde yahut kent dışında mesire yerlerinde açılan kafelerde bira servisi başlamıştı Ancak bira asıl altın çağını Kordon un inşası sonrasında rıhtım boyunca sıralanan birahane ve kafelerin açılmasıyla yaşamaya başladı

İZMİR YANGIN VE MEN İ MÜSKİRAT KANUNU

II Meşrutiyet in ilan edildiğinin duyulması üzerine Müslüman ve gayrimüslim halk derhal Meşrutiyet lehine şovlar yapmaya başlamış daha sonra Kordon da yapılan kutlamalardan en büyük hissesi kafeler ve birahaneler almıştı Erkan Serçe İzmir in Yunan işgalinden kurtarılmasından çabucak evvelki yıllığa nazaran İzmir de birahane ismi altında on kafe ismi altında yirmiden fazla yer bulunduğunu olasılıkla bu sayılara Kordon un art taraflarında sokak ortalarında bulunan birahaneler ve kafelerin dahil olmadığını söyledi 1922 deki büyük yangının pek çok şey üzere birahanelerin ve kafelerin büyük kısmını silip süpürdüğünü tabir eden Serçe bununla birlikte İzmir deki birahanelere son darbeyi vuranın İzmir in Türk idaresine girmesi ile birlikte uygulamaya konulan Men i Müskirat Kanunu nun yani içki yasağı kanununun olduğunu belirtti

İzmir için kıymetli bir dönüm noktası olan 1922 yangınının birahaneler ve bira kültürü üzerinde değerli bir kesinti oluşturduğunu aktaran Erkan Serçe son olarak şunları söyledi

Kordon da bulunan neredeyse tüm cümbüş yerlerinin yanında birahaneler de alevlere teslim olmuş içki yasağı öbür alkollü içkilerle birlikte bira üretimini ve tüketimini durdurmuştu Lakin yasağın kalkmasından sonra da bira tüketiminin 1922 öncesine nazaran hissedilir biçimde düşük kalması biraya duyulan ilginin İzmir nüfusundaki etnik kültürel değişikliğe de bağlı olduğunu gösteriyordu