* Fehmi Koru
Muhalefet güya her şey yolundaymış üzere davranıyor. “AK Parti yıprandı, muhakkak isimler bıktırdı, biz birleştik, gel seçim günü gel” rahatlığıyla hareket ediyor muhalefet. Büyüklü-küçüklü her parti seçime gün sayıyor. Hazırladıkları milletvekili listeleri ile önlerine çıkacakları halkın, yalnız adaylarını cumhurbaşkanı yapmakla kalmayıp Meclis’te çoğunluğu da kendilerine vereceğinden çok eminler.
Olmasınlar mı?
Bence olmasalar uygun olur. Bir yıl evvel Meclis’ten geçen yeni seçim yasası, sandığa muhalefet partileri için atılacak oyların, çıkaracakları milletvekili sayısına yansımamasını getirecek bir siyasi mühendislik harikası çünkü.
Diplomat ve bir orta dışişleri bakan yardımcılığı da yapmış olan emekli büyükelçi Naci Koru -kardeşimdir-, yeni seçim sistemindeki birinci bakışta kolay anlaşılmayan özelliklere bir mühletten beri ısrarla dikkat çekiyor.
“Kolay anlaşılmayan” derken mübalağa etmiyorum, aksine, bana birkaç sefer kelamlı anlattı, üst üste iki sefer mevzuyu ele alan yazılar yazdı, ekranlarda simülasyon tablolarıyla aktardı ve ben hepsini izledim, yeniden de hususun künhüne tam vakıf olduğumu tez edemem.
Böyle bir şey, yeni seçim yasası.
Sandıklar açılacak, oylar sayılacak ve muhalefet için kullanılan oyların muhtemelen yarısı çöpe atılacak…
Tedbir alınmazsa tabii…
En düzgünü ben ortadan çekileyim, kendisinin Murat Yetkin yönetimindeki Yetkin Report sitesinde yayımlanan yazısıyla sizleri baş başa bırakayım.
Seçim tuzakları, ittifak listeleri, kritik notlar
Yazar: Naci Koru
2018 seçimlerine partilerin ittifaklarıyla girmiştik. Bu kere, 14 Mayıs’ta yapılacak seçimlerde de misal bir durum yaşayacağız: Siyasi partiler seçim barajından etkilenmemek ve güç birliği yapmak için ittifaklar kurdular. Seçim takvimi uyarınca ittifak protokolleri YSK’na teslim edildi; 7 Nisan’dan sonra ittifak listeleri mutlaklaşıyor.
Seçim sonuçlarında ittifakların liste stratejileri belirleyici olacak ve seçime az sayıda listeyle girecek ittifaklar yarışa önden başlayacak.
Ne ile karşı karşıyayız?
Konuya en kıymetli yerinden girelim: Seçim kanununda geçen yıl yapılan değişiklikle, bu yılki seçimde ittifakların en kıymetli fonksiyonu, yalnızca ve yalnızca hangi hedefe hizmet ettiği meçhul olan yüzde 7 seçim barajının aşılmasını sağlamakla hudutlu olacak. Bunun dışında, oyların dağılımında ittifakların partilere faydası olmayacak.
Uygulama basitçe şöyle işleyecek: Rastgele bir parti, vilayetlerde milletvekili çıkarabilecek kadar oy alabilirse, milletvekili kazanacak. Alamazsa, oyları ittifakın oy hanesine yazılmayacak, yani heba olacak. İttifaktaki partiler milletvekili çıkardıklarında, artacak fazla oyları olursa, bunlar da ittifak içindeki öbür partilerin işine yaramayacak.
Seçim kanunundaki bu değişikliğin AK Parti’nin muhalefeti tuzağa çeken bir atılımı olduğu söyleniyordu. Artık, bu yorumun gerçek çıktığını görüyoruz. Ama, bir yandan da bu yeni uygulama, her iki tarafı keskin bir kılıç üzere. Yeni düzenleme tüm ittifakları emsal biçimde etkileyecek.
O halde ne olacak?
İttifakların en yüksek sayıda milletvekili çıkarabilmek için olabildiğince en az sayıda listeyle seçime girmeleri gerekiyor. Kolay hesap bu. Öyleyse, sıkıntıyı yalınlaştırarak, neler yapılabileceğine bakmamız lazım geliyor.
Önümüzdeki sorular şunlar: seçim ittifakları oylamayı nasıl etkileyecek? İttifak içindeki partiler kendi listeleriyle ve logolarıyla seçime girerlerse ne olur? Ya da ittifakın öteki partilerinin birleşik listeleriyle seçime girilirse sonuç nasıl gelişir? Bu soruların ve karşılıklarının hala berraklaşmadığını görüyoruz.
Bu bahiste yaptığım bilgi dayanaklı simülasyonun ışığında derlediğim ‘8 Soru-8 Cevabı’ aşağıda paylaşıyorum. Sorulara kolay olanlarından başlıyoruz.
8 soru, 8 karşılıkta seçimler
Soru 1: İttifak tarafından Cumhurbaşkanı adayı gösterilen bir parti önderine oy verirken, milletvekili seçimi için birebir ittifakın içindeki/dışındaki bir öteki partiye oy verilebiliyor mu?
Cevap: Elbette. Cumhurbaşkanlığı ve milletvekili seçimleri birbirlerinden başka ve bağımsız. Bu nedenle seçimlerde iki farklı oy pusulası var ve bunları kullanarak iki kere oy kullanacağız.
Soru 2: Cumhurbaşkanlığı seçimi için oy pusulasında partilere mi ittifaklara mı oy vereceğiz?
Cevap: Cumhurbaşkanlığı seçimi kolay ve kolay: İttifaklar yalnızca bir kişiyi aday gösterdikleri için, pusulada tercih edilen ittifakın adayına yahut bağımsız adaylardan birine oy verilecek.
Soru 3: Milletvekili seçimi için oy pusulasında partilere mi ittifaklara mı oy vereceğiz?
Cevap: Milletvekili seçimi biraz karmaşık: Seçim pusulasında parti isimlerini ittifaklar prestijiyle kümeler halinde göreceğiz. Son seçimlerde de böyleydi. Seçmenler, pusulada tercih edecekleri partinin ismini bularak, o partinin kutusuna mührü basacaklar.
İşin püf noktası şurada: Oy sayımı sonucunda bir parti ittifak içindeyse, ülke barajı sorunu yaşamayacak. Ancak, bulunduğu vilayette milletvekili çıkarmasına yetecek sayıda oy kazanması gerekecek. Şayet bu parti kâfi oyu alamazsa —geçen seçimden farklı olarak— o vilayette kazandığı tüm oylar ittifak hanesine yazılmayacak, boşa gidecek.
Karmaşık hesaplar
Soru 4: İttifak içindeki bir parti kendi logosu ve listesiyle seçime katılırsa ve Türkiye genelinde yüzde 7’den daha az oy alırsa Meclise girebilir mi?
Cevap: Bu partinin dahil olduğu ittifakın toplam oyu geçerli oyların yüzde 7’sini geçerse, baraj sorunu ortadan kalkıyor.
Cumhur, Millet, Emek ve Özgürlük ittifaklarının alabilecekleri toplam oyların ülke barajını (yüzde 7) geçeceklerini varsayıyoruz. O halde, bu ittifaklardaki partiler sorun yaşamayacaklar. Bu ittifaklara dahil bir parti kendi listeleriyle seçime katılırsa ve ülke genelinde toplam yüzde 6,5 oy alırsa, aslında barajın altında kalsa bile, baraj pürüzüne takılmayacak. Milletvekili çıkaracak kadar oy aldığı vilayetlerde milletvekili kazanacak.
Soru 5: Milletvekili çıkarmak için her seçim etrafında yaklaşık 100 bin oy almak gerekiyor. (*) İttifak içindeki bir parti bu sayının bir eksiğini alırsa yahut bu sayının oldukça üstünde ama ikinci milletvekili çıkarmaya yetmeyecek sayıda oy toplarsa ne olacak?
Cevap: İşte bir öteki sorun da burada. İki ihtimal var:
1) Bir parti milletvekili çıkarmak için gerekli oyun bir eksiğini alırsa, kazandığı oyların tamamı boşa gidecek.
2) Diyelim, bir milletvekilliği kazanıldı; ek 60 bin oy daha kazanıldı. Ek 60 bin oy ikinci milletvekilliğine yetmiyorsa, bunlar da boşa gidecek. Her iki ihtimalde de boşa giden oylar, ittifakın oy hanesine yazılmayacak.
İttifak politikaları
Soru 6: İttifaktaki partilerin tümü kendi logolarıyla/listeleriyle milletvekili seçimine girmek zorunda mı?
Cevap: Hayır, gerekmiyor. Bir parti, rastgele bir ilin seçim etrafında ittifak içindeki bir diğer partinin listesinden aday gösterebilir. Geçtiğimiz yıllarda da bu türlü olmuştu. Bu nedenle, tıpkı ittifak içinde olsalar da kimi partilerin isim ve logolarını oy pusulalarında görmeyeceğiz.
Milletvekili seçimine hangi partilerin kendi isim ve logolarıyla katılacaklarını, aday listelerinin YSK’na teslim edileceği 9 Nisan tarihinde öğreneceğiz.
Soru 7: O halde, bir parti ittifak içinde milletvekili seçimine giriyorsa ve kendi ismi ve logosuyla seçmen pusulasında yer almak istiyorsa en az kaç vilayette seçime katılmalıdır?
Cevap: Bir partinin seçimlerde kendi isim ve logosunu kullanabilmesi için yasa gereği en az 41 vilayette, yani 81 ilin yarısından fazlasında seçimlere girmesi gerekiyor. Bu mecburilik, ittifak içindeki partilerle ittifaka katılmayıp müstakilen seçimlere girecek partiler için de geçerli. İttifaklarda bu bahis detaylı formda bedellendiriliyor. Kimi partilerin kendi isimleri ve logolarıyla tüm vilayetlerde milletvekili seçimlerine girmeyeceklerini, en az 41 vilayette aday gösterseler de aday göstermedikleri yerlerde ittifaktaki öteki partileri destekleyeceklerini iddia ediyoruz.
Soru 8: İttifak içindeki partilerin tümünün kendi isimleri ve logolarıyla seçime katılmaları yahut ittifaklar içinde ortak listeler hazırlayarak, tek yahut iki listeyle seçime katılmaları ortasında fark var mı?
Cevap: Evet, bu nokta çok değerli farklar yaratabilir. Ortak liste sayısının az olması büyük değer taşıyor.
İttifaklar ne kadar çok listeyle seçime katılırlarsa seçim bölgelerinde çıkaracakları milletvekili sayısı tıpkı oranda azalacak. Buna karşılık, güç birliği yapan ve ortak listeyle seçime giren partiler, tek tek alacakları oylar birleştiğinde oy kaybı yaşamayacak ve daha fazla milletvekili çıkarabilecekler.
Kaza geliyorum diyor
Yeni seçim kanunu parti yöneticileri tarafından bilindiği için ittifak içindeki partiler ortasında bu mevzuların görüşüldüğünü biliyoruz.
Ancak, ittifaklar içinde görüş ayrılıkları devam ediyor. Birtakım partiler, hiç değilse en az 41 vilayette seçimlere kendi isimleri ve logolarıyla katılarak, oy pusulalarında görünmek istiyorlar. Lakin bu durumda milletvekili çıkaramazlarsa, alacakları oylar boşa gideceği için ittifak içi ortaklarının itirazlarıyla karşılaşıyorlar.
Bu nedenle, ortak liste hazırlanmasının ne kadar kıymetli olacağını yine hatırlamamız gerekiyor. Siyasett web sitesinde bu bahiste onlarca, yüzlerce farklı simülasyon yaparak, başka listeler ve ortak listelerle seçimlere katılmanın yaratacağı çok farklı sonuçları görmek mümkün.
Özellikle Millet ittifakında, “ittifak içinde ittifak” yapmayı düşünen partiler (Örneğin, muhafazakâr çizgideki Saadet, Deva ve Gelecek partileri) bunu inceleyip, seçimlere başka ayrı girmekle 3 parti halinde girmenin ne kadar farklı olacağını gözlemleyebilirler.
Önümüzde fazla vakit kalmadı; ittifaktaki partilerin bir an evvel kararlarını vermeleri gerekiyor. Aksi takdirde, görünen o ki, kimi ittifakların içindeki partilerin hayal kırıklığı kaçınılmaz olabilir.
Bilinen kelamdır, “Kaza ‘geliyorum’ demez”. Ama, Türkiye’nin mukadderat seçimi yaklaşırken, aklı başında, itidalli ve sorumlu davranılmazsa, bu kere kaza ‘geliyorum’ diyebilir. Öyleyse, umarım bu değerli ikaz dikkate alınır.
NOT
(*) Burada 100 bin sayısı örnek olarak verilmiştir. Yoksa her seçim bölgesine düşen milletvekili sayısı ve seçmen sayısından da adaletsiz bir dağılım vardır. Örneğin 69 bin 405 seçmenin kayıtlı olduğu ve TBMM’ye 2 milletvekili gönderecek Ardahan’da her milletvekilinin 34 bin 702, 64 bin 292 milletvekili gönderen Tunceli’de 32 bin 145 oy alması kafidir. Meğer 3 milyon 820 bin 086 seçmenin 35 milletvekili çıkaracağı İstanbul 1’inci Bölgede her milletvekilinin 109 bin 145 oy, 1 milyon 401 bin 842 seçmenin 13 milletvekili seçeceği Ankara 1’inci Bölgede her vekilin 107 bin 843 oy alması gerekiyor.
*Bu yazı fehmikoru.com adresinden motamot alınmıştır.
