Sanatçı Kanıt Dîlanar, 1991’de Muş’ta bir düğünde Halepçe müziğini söyledikten sonra düğüne polis baskını yapıldı. Gözaltına alınmaması için düğünden çıkartılan Dîlanar, İstanbul’a taşındı. Muş’tan İstanbul’a giden Dîlanar, Mezopotamya Kültür Merkezi ile profesyonel olarak müzik çalışmalarına başladı. MKM’deki çalışmaları sırasında yaşananları, “Gözaltıların gerisi ardı kesilmiyordu” kelamlarıyla anlatan Dîlanar, cezaevine girmektense Avrupa’ya gitmeye karar verdiğini söyledi.
Çocukluğunu, amcası dengbêj Husênê Muşî’nin yanında geçiren Dîlanar, Dewrêşê Konuttu, Neçirvano, Serayê, Serê Tarxan, Zerîyê, Qasimo üzere klasik kilamları çağdaş enstrümanlarla tekrar yorumladı.
Sürgünde geçen 20 yılın akabinde, birinci olarak 2015 yılında memleketi Muş’a hayatını anlatan “Kurdistan-Kurdistan” sinemasıyla dönen Dîlanar, kısa mühlet sonra tekrar ayrılmak zorunda kaldı. Dîlanar, 27 yıl sonra Türkiye’de turneye çıktı, büyük bir coşkuyla karşılandı.
“1992’de, faili belirli dediğimiz birçok insanımız katledildi” diyen Dîlanar, 90’larda Kürtçe müzik okumanın çok sıkıntı olduğunu, MKM’nin kurumsal bir yer olduğu için baskılar ağır ve gözaltısız bir gün geçmediklerini söyledi.
Dîlanar, karşılaştıkları baskıları şöyle anlattı: “Bir yerde müzik söylediğimizde iki gün gözaltına alınırdık. İki seçenek vardı. Ya kalıp cezaevine gireceksin ya da gideceksin. Dönme bahtımız çok zordu. Davalarımız devam ediyordu. 20 yıl sonra barış sürecinde geldiğimizde o belgeler duruyordu. Barış sürecinde birçok şey değişti. Birçok sanatçı geldi. Akabinde çok sayıda sanatçı gözaltına alındı. Konser veremedik. Bundan sonra ne olacak bilmiyoruz. Bir tedirginlik var. Yarın ne olacağını bilmiyoruz.”
‘KÜRT SANATKARLAR KENDİNİ FİNANSE EDEMİYOR’
Çalışmalarının bir periyot durmasının nedenini Kürtçe müzik pazarının olmamasından kaynaklandığını belirten Dilanar, şunları söyledi:
“Bütün Kürt sanatkarları bir tıkanma yaşadı. Kürt müzik pazarı kalmadı. Kürt sanatkarlar bugün de kendini finanse edemiyor. İki seçenek var. Ya siyasi bir taraftar olarak müzik okuyacaksın, onlar üzere düşüneceksin ya da barlarda cümbüş ve düğün sanatkarı olarak hayatını idame edeceksin. Bu iki seçenek ortasında gidip geliyorsun. Bir prensip olmak zorunda. Yaptığın müziği profesyonel olarak dinleyiciye aktaracak bir ortamın olması gerekiyor. Bunun için de siyasi, mahalli baskıların olmaması lazım. Herkes üzere düşünmek zorunda değiliz. Sanatçı, öncelikli olarak sanatını yapar. Uygun mi berbat mü bunlar bir periyot göz arkası ediliyordu. Sanatçı da kendisini tanımlayamıyordu. Nerede durduğunu, kendi gücünü bilmiyordu zira sunamıyordu. Albüm yapıyordu fakat monopolleşen bir yerlerde bekletiliyordu. O şirket isterse satar, istemezse satmaz. Albümü alıyor fakat satmıyordu. Satın aldığı albümü kendi raflarına koymuyordu, insanlara ulaşmasın diye.”
Dilanar, kelamlarına şöyle devam etti:
“Çok önemli düşünceler vardı. Bu nedenle yapsan kimin için yapıyorsun sorusu ortaya çıkıyordu. Bu nedenle bir sakinlik oldu. Türkiye’de müzik yapma kaidelerini ve şartlarını göremiyorduk. Albümün bir mantığı kalmadı artık. Dijital platformlarda bir modül söylediğin vakit her tarafa ulaşıyor. Ben de daha çok dijital ve canlı performanslar yapıyorum. Bir televizyon yahut bir aktiflikte söylediğim bir müzik, toplumsal medya üzerinden insanlara ulaşıyordu. Bunları bir ortaya getirdiğin vakit iki albümlük kesimler olur. Diyarbakır ve İstanbul konserlerinde çok hoş performanslar var. Bunların çekimlerini de yaptık.”
‘BİRİLERİNİ TAKLİT EDEREK DENGBÊJLİK YAPILMAZ’
‘Kürtçe müzikte artık yeni üretimler yok’ tartışmalarına değinen Dîlanar, “Eski, klasik kesimin bu çağa uyarlaması yanlış bir şey değil. Dünyanın her yerinde 200-300 yıllık modüller, alınıp yine yorumlanıyor. Bence Kürt müziğinde de en başta olması gereken buydu. Bu çağa nazaran müzik üretirsen, bu Kürt müziği olmaz; Kürtçe kelamlı müzik olur. Bir sürü yabancı var, Kürtçe söylüyorlar. Bir tek kaynağımız var: Dengbêjlik. Tamam dengbêjliği kimse dinlemiyor, şu anda dengbêjlik üretilmez. Bir periyot üretildi, klasiktir ve yapılmış bitmiştir. Birilerini taklit ederek, yeni kelamlar yazarak dengbêjlik yapılmaz. Mem û Zîn’i alıp bir opera biçiminde insanlara ulaştırmak lazım. Üreten var fakat neyi üretiyor. Bundan ötürü Kürt müziği değil, Kürtçe kelamlı müziktir. Kürt müziği, dengbêjliktir. Halk müziğidir, bin yıllık modüllerdir, melodisidir, folklordur. Bir ağıt yapıldığında, bu Kürtlerin ağlama sesidir diyorsun, gırtlağıdır.
Bu çağa ilişkin müzik küreselleşti. Herkeste birebir müzik, tıpkı melodi, tıpkı tempolar. Lakin evvelce bu türlü değildi. Bana örnek olarak, “Afrika’da ‘Heyran Jaro’ üzere bir kesim var” ya da “Asya’nın rastgele bir ülkesinde Heyran Jaro’ya emsal bir modül bulundu” desinler. Heyran Jaro üzere bir kesim fakat Botan’da olur. Onu batı müziğine uyarlayarak yapmıyorum, Batı müziğini ona uyarlayarak yapıyorum. Ruhu, gırtlağı, inişi ve çıkışı olduğu üzere kalıyor. Altında da dünya müziğine uyarlanmış bir altyapısı oluyor. Dengbêjlik, farklı misyonları olan bir kurum üzeredir. Müzikleri hafızalarına kaydetmişler, divanlarda saatlerce kıssa dediğimiz çiroklara anlatmışlar. Bir kitabı ve divanı olduğu üzere, hem kelamlı hem melodili olarak günlerce okumuşlar. Yazılı bir şey yoktu, o nedenle Kürtçe müziğin bugüne gelmesinin en büyük taşıyıcıları denbêjler ve hikâyelerdir. Sera’yı da tam söyleyemiyoruz. 10 kıtadır lakin biz iki kıtasını söylüyoruz. Bu tanım ettiğim kapasitede bir dengbêj kalmadı” dedi.
‘GELİN OTURALIM, DAİMA BİR ARADA MÜZİK DİNLEYELİM’
Dîlanar, Türkiye’de konser vermek için beklemediğini, baskıları işaret ederek bekletildiğini söyledi:
“Konser vermek için 27 yıl beklemedim, bekletildim. Tam biz oldu dedik, iki konser iptal edildi. Son ana kadar bir tedirginlik vardı. Halk, tam güç periyotlarda var olma gayreti veriyor. Sanatçı da bu yüreği gösterdiği vakit kenetleniyorlar. Konserlerdeki ağır ilginin sebebini buna bağlıyorum. Çok rahat bir ortamda, ben ve Aynur’un İstanbul’da tıpkı saatte konseri olsaydı emin olun coşku yarı yarıya olurdu. Ancak baskılardan ötürü Bostancı Şov Merkezi’ne ek 200 sandalye alındı. Onun dışında dışarda içeri girmek isteyen çok sayıda insan vardı. Harbiye de öyleydi. Çok bir şey değişmedi. Baskılar olduğu üzere devam ediyor. Biz müzik yapıyoruz, sanat yapıyoruz öbür bir şey yapmıyoruz. Gelin oturalım, daima birlikte müzik dinleyelim. İlla birilerinin istediği üzere müzik yapmak zorunda değiliz. Yapılmadı da bugüne kadar. Kim olsa yapmaz.
Turneye başladık, Metin Kemal Kahraman’ın konserleri yasaklandı. Sonra Mem Ararat’ın konseri iptal edildi. Aynur’un konseri yasaklandı. Melek Mosso’nun konseri giysi kuşamından ötürü iptal edildi. Bu tedirginlik daima vardı. Son konserimde beklentimin çok üstünde bir ilgi ve reaksiyon vardı. Bunun nedeni, 27 yıl sonra birinci konserimi yapmış olmamdı. Beşerler Dewreşe ve Sera üzere modülleri canlı dinlemek için aylar evvel biletlerini aldı. Son devirlerdeki konser yasaklarına karşı her kısımdan insan takviye verdi. Farklı başka görüşlerde olabiliriz lakin oturup birlikte bir Kürtçe müzik dinleyebiliriz. Diyarbakır ve İstanbul’da bunu gördüm. Çok farklı beşerler bir ortada, o konseri 2 saat dinledi. Bu ülkeyi birlikte yaşanabilir bir hale getirebilirdik fakat artık herkes kaçıyor. Problem biz değiliz. Sıkıntı nerede yaşayabildiğimizdir. İnşallah düzelir. Niyetimizi korkmadan söyleyeceğiz ve hakkımızı talep edeceğiz. Bizim uğraşımız özgürlüktür.”
Eylül ve ekim aylarında bir konser verme fikri olduğunu belirten Dilanar, kelamlarını şöyle noktaladı: “Bundan sonraki konserlerimiz daha büyük salonlarda olacak. Şimdiden hazırlanıyoruz. Gelen yansılar ve tepkiler onu gösteriyor. Van, Hakkâri, Muş, Adana ve Mersin’de çok fazla talep var. Yeni çalışmalarımız olacak, bu konserlerde yeni modüllerimizi okuyacağız.”
