Denizlerin derinliklerinden dağların doruklarına, yiyeceklerden içme suyuna, kozmetik eserlerden tarım ilaçlarına ve hatta kanımıza… Mikroplastiklere çabucak yerde rastlanıyor. Birleşmiş Milletler, mikroplastik parçacıkların sayısının, galaksimizdeki yıldızların sayısından daha fazla olduğunu kestirim ediyor.
Mikroplastikler hava, su yahut toprak yoluyla yayılabiliyor ve tabiatta sirkülasyona girdikten sonra bir daha temizlenemiyor. Doğal yollarla ayrışmadığı için de yüzyıllar boyunca hayvanlar ve bitkiler için tehdit oluşturabiliyor ve besin zincirine karışıyor. Bunun sıhhatimiz üzerinde tam olarak ne üzere tesirleri olabileceği ise şimdi gereğince araştırılmadı.
Halihazırda Avrupa Birliği’nde (AB), besin hususlarından paklık ve kozmetik mamullerine kadar, çeşitli eserlerde kasıtlı olarak her yıl ortalama 42 bin ton mikroplastik kullanılıyor. AB Kurulu Basın Sözcüsü Johanna Bernsel, “İşte bu yüzden mikroplastiklerin tabiata karışmasını engellemek çok önemli” diyor.
AB Kurulu, ziyanlı kimyasallara yönelik REACH düzenlemeleri kapsamındaki yeni önlemler kabul etti. Buna nazaran AB ülkelerinde, mikroplastiklerin ve bunların kasıtlı olarak eklendiği eserlerin satışı kademeli olarak yasaklanıyor.
Mikroplastik yasağından hangi eserler etkileniyor?
Yeni düzenle mikroplastikleri,”organik, çözünmeyen ve bozunmayan, beş milimetreden küçük sentetik polimer parçacıkları” olarak tanımlıyor. Bunlar makyaj gereçleri, kozmetik eserleri, deterjanlar, simler, böcek ilaçları, gübreler, oyuncaklar, ilaçlar ve spor alanlarının yüzeylerinde kullanılan granüller de dahil olmak üzere, çok sayıda eserde bulunuyor. Mikroplastik parçacıklar, örneğin diş macunu yahut meyyit cilt hücrelerinin uzaklaştırılmasını (peeling) sağlayan bakım eserlerinde aşındırıcı parçacıklar olarak fonksiyon görüyor yahut bağlayıcı hususlar olarak sıvıların kıvamını etkiliyor.
Mikroplastik içeren lakin bunları salmayan yapı gereçleri ve endüstriyel ekipmanlar için kullanılan eserler, yasak kapsamında sayılmıyor. Bununla birlikte, üreticilerin, varsayımı mikroplastik emisyonlarını yıllık olarak bildirmeleri ve mikroplastiklerin salınımını önlemek için, ilgili eserlerin nasıl kullanılacağı ve bertaraf edileceği konusunda tüketicilere talimat sunmaları gerekiyor.
Yasak, AB’de üretilen eserlerin yanı sıra Birlik dışından ithal edilen ve mikroplastik içeren tüm eserleri de kapsıyor. Sözcü Bernsel, “Yeni düzenleme, bu açıdan Avrupa sanayisinde inovasyonu teşvik ediyor” diyor.
AB’nin mikroplastik düzenlemesi ne vakit yürürlüğe girecek?
Mikro boncuklar, gevşek simler ve kimi kozmetik eserler de dahil olmak üzere, kimi eserler için satış yasağı, 2023 Ekim ortasından itibaren yürürlüğe girdi. Öbür eserler için, üretimin karmaşıklığına ve mikroplastiklere uygun alternatiflerin mevcudiyetine bağlı olarak, dört ila on iki yıllık bir geçiş periyodu öngörülüyor.
Spor alanlarında kullanılan granül üzere dolgu gereçleri için işletmecilere, alternatiflere geçmeleri için vakit vermek hedefiyle sekiz yıllık bir mühlet tanınıyor. Mevcut spor tesislerinin birçoklarının taban kaplamaları, bu mühlet içinde kullanım ömürlerinin sonuna ulaşacak ve yenilenmeleri gerekecek.
Mikroplastiklerin alternatifi var mı?
Stuttgart Üniversitesi Plastik Teknolojisi Enstitüsü Başkanı Marc Kreutzbruck, iklim gayelerine ulaşılabilmesi için, plastiklerden daha düzgün bir ikame hususu olmadığını savunuyor.
“Ne yazık ki durum bu türlü. Zira plastik, çok düşük sıcaklıklarda şekillendirilebilen bir materyal. Metal, seramik ya da cam üzere öbür tüm gereçleri bir esere dönüştürmek için çok daha fazla güce muhtaçlık var. Enerjiyi, CO2 emisyonlarıyla birebir kefeye koyamazsınız.”
Kreutzbruck’un bakış açısına nazaran, bu büsbütün sorumluluk ve sürdürülebilirlikle ilgili bir durum: “Gerçekten yüzde yüz geri dönüşüme ulaşmayı başarmak zorundayız. Plastik, tek kullanımlık bir eser değildir; geri dönüştürülebilir bir materyaldir ve hakikaten kıymetli olduğu için toplamak zorundasınız ve bunu insanların başına sokmalısınız.”
Türkiye’deki balıkların yarısında mikroplastik var
Bernsel, sürdürülebilir alternatifler bulmak için siyasetçiler, sanayi ve araştırma topluluğunun ortak bir gayret göstermesi gerektiğini söylüyor. Komite sözcüsü, yasağın bunun için gerekli teşvikleri sağlayacağından emin: “Kimya sanayisinin geleceğinin, sürdürülebilirlik ve sürdürülebilir alternatifler üzerinde durmakta yattığına inanıyoruz. Bu, Avrupa sanayisi için, daha fazla sürdürülebilirlik ve inovasyon konusunda ön saflarında yer alması için bir fırsattır. Rekabet gücümüzü lakin bu biçimde koruyabiliriz.”
Mikroplastik yasağının tesiri ne olacak?
Yasağın yaklaşık yarım milyon ton mikroplastiğin etrafa salınmasını önlemesi bekleniyor. Lakin Kreutzbruck, çok daha fazlasının yapılması gerektiğini vurguluyor: “Mikroplastiklerin kozmetik eserlerdeki hissesinin ne kadar olduğunu anlamak değerli. Toplam plastik girdisine kıyasla yaklaşık yüzde bir. Bu da aldığımız tedbirlerin yerinde olduğunu teyit etmekle birlikte şimdi epeyce yüzeysel kaldığını gösteriyor.”
AB ileride atacağı adımlar ve alacağı önlemlerle, örneğin otomobil kullanırken lastiklerin aşınması ya da çamaşırların yıkanması üzere kasıtsız olarak açığa çıkan mikroplastikleri de yasaklayabilir.
Komisyon Basın Sözcüsü Johanna Bernsel, AB’deki yeni mikroplastik düzenlemesinin, dünyanın öbür bölgelerine de benzeri düzenlemeleri hayata geçirme konusunda ilham vermesini umuyor: “Elbette dünyanın öbür ülkeleri ya da bölgeleri için kurallar koyamayız. Fakat tabiatın korunması konusunda AB’nin örnek adımlar atmasının, geçmişte öteki alanlarda çok başarılı sonuçlar doğurduğu da kanıtlanmıştır.”
