İspanya’nın başşehri Madrid’de yapılan NATO Tepesi’nde Türkiye, Finlandiya ve İsveç ortasında imzalanan üçlü mutabakat öne çıktı. Hala devam eden dorukta yaşananları ve Türkiye’nin durumunu Soli Özel, Armağan Levent ve Fehim Taştekin kıymetlendirdi.
Soli Özel: Türkiye istediklerini kıymetli ölçüde elde etti
Türkiye, İsveç ve Finlandiya ortasında varılan mutabakat metninde Ankara açısından en somut kazanım silah ambargolarının kalkması ve gelecekte konmalarının da neredeyse imkansız hale gelmesi. PYD/YPG ve FETÖ hakkında kullanılan lisan PKK örneğindeki kadar kesin değil. Fakat bu örgütlerin terörle çaba bağlamında öne çıkarılması onların yaptıklarına da bu gözle bakılabileceğini ima ediyor. Lakin bu bahislerde somut durumun ne olduğu uygulamalarda ortaya çıkacaktır. Mutabakat metninin uygulamada ne ölçüde tesirli olacağı vakit içinde anlaşılacak. Bugün için söylenebilecek olanlar şöyle:
– NATO tarihi olarak tarafsız iki ülkeyi üye alarak bir defa daha genişleyecektir. O bakımdan Türkiye’nin çıkışlarına karşın amaç hasıl olmuştur.
– Türkiye istediklerini kıymetli ölçüde elde etmiştir lakin Batılı stratejik kimliğinden vazgeçemeyeceğini de bir defa daha teyit etmiştir. Bunun iç siyasete yansımaları olup olmadığı da vakit içinde görülür.
Hediye Levent: Uygulanma kademesinde birçok muğlaklık ortaya çıkıyor
Seçim sürecine girildiği ve AKP idaresinin bilhassa milliyetçi-muhafazakar seçmenin takviyesini almak için bu kesimde karşılığı olan telaffuzları öne çıkardığı biliniyor. Suriye’nin kuzeyine operasyon hazırlığı, Irak’ın kuzeyine yönelik hudut ötesi operasyonlar, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliği sürecinin veto edilmesi üzere ataklar birbirleriyle alakalı. Uzunca bir müddettir Türkiye’nin iç ve dış siyasetleri, ülke güvenliğiyle ilgili mevzular birbirine girmiş durumda.
Son birkaç aydır Türkiye iç kamuoyunu meşgul eden başlıklara bakıldığında hepsinde PKK ile uğraş, ulusal güvenlik, güçlü ve meydan okuyan ülke üzere vurguları görebiliriz. Mesela, İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğini veto etme teşebbüsünde öne çıkan telaffuzlar bu iki ülkenin PKK ve PYD’ye dayanak vermesi münasebeti etrafında örüldü. Lakin 3 ülke ortasında varıldığı duyurulan mutabakattan bir şey çıkmadı.
ABD, Rusya’nın Ukrayna’yı işgaline uzanan gerginlik sebebiyle İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliğini çok önemsiyor. Muhtemelen Ankara, ABD ile bu hassasiyeti üzerinden direkt pazarlık yapmak istedi. Lakin Biden idaresi buna en azından görünürde yanaşmadı ve veto sıkıntısının Türkiye-İsveç ve Finlandiya ortasında çözülmesinden yana bir siyaset izledi.
Diğer taraftan, zati PKK’yı terör örgütü olarak tanıyan İsveç ve Finlandiya’nın bunu bir kere de mutabakat metninde teyit etmelerinin Türkiye’ye nasıl bir yararı olduğunu anlamak mümkün değil.
Ayrıca İsveç’in Türkiye’ye yönelik silah ambargosunun kaldırılacağı belirtiliyor tıpkı metinde. Evet, bir ambargonun kaldırılması kıymetli lakin İsveç Türkiye’nin stratejik ve ana silah tedarikçisi mi? Bu durumda bu ambargonun kaldırılması da sembolik ehemmiyetten öteye geçmiyor.
Büyük ihtimalle iç kamuoyuna zafer olarak yansıtılacak terörün finansmanı dahil çeşitli mevzularda iş birliği yapılması ve 3 ülkenin dahil olacağı 3’lü düzenek oluşturulması problemleri var. Mutabakattaki sözlere bakılırsa bunların uygulanması kademesinde birçok muğlaklık ortaya çıkıyor. Ayrıyeten İsveç ve Finlandiya NATO üyesi olduktan sonra mutabakatta aslında muğlak olan vaatlerin yerine getirilmemesi nasıl sağlanacak?
Kaldı ki, 3’lü düzeneğin fonksiyonel ve uzun ömürlü olup olmayacağı bile meçhul. Gerçekten, kurulan ve ömrü birkaç toplantı ile hudutlu kalan çok sayıda çoklu sistem var.
Sonuç olarak durumun öncesini ve sonrasını ceviz kabuğunda fırtına olarak yorumlamak yanlış olmaz.
Fehim Taştekin: İsveç ve Finlandiya’nın şahane bir ‘Türkiye sorunu’ oldu
Erdoğan koz kullanma ustası, tekrar kendi oyununu uygun oynadı. Türkiye ve bölgesel barış ismine bir uygunluktan bahsetmiyorum. ABD ve İngiltere’nin koç başlığındaki müttefiklerin Rusya’ya karşı yakaladığı tarihi anı mahvedebileceğini hissettirdi. Şoke eden bir çıkıştı. Bununla pazarlığın kapısını araladı. Joe Biden’la görüşmesi, dorukta “NATO genişlemesinin yolunu açan” başkan olarak sevinçli bir ortamda bulunması, tebriklerle müsabakası Erdoğan için şahsî tecridin yarılması manasına geliyor. İçeride koşullarını kabul ettiren başkan olarak da kendi tabanını yine konsolide edebileceği bir imaj yakaladı. Uygundan kastım bu. Pekala kilidi açan üçlü mutabakat Erdoğan’ın aradığı şartları sahiden taşıyor mu?
Mutabakatta PYD ve YPG’nin isminin geçmesi İsveç ve Finlandiya açısından taviz, bunlar için “terör örgütü” tarifinin kullanılmaması Erdoğan açısından geri adım sayılır. PYD ve YPG’ye takviyesi kesme taahhüdü fiiliyatta olmayan bir şeye tekabül ediyor. Bu taahhüt Suriye’nin kuzeydoğusundaki kurumlara insani yardımı kesmeyi içeriyor mu? İsveç ve Finlandiya bunu bu türlü anlamayabilir. Temaslar artık Kuzey Doğu Suriye Özerk İdaresi, Demokratik Özerk Meclisi ve bunlara bağlı kurumlar üzerinden geliştiriliyor. Mutabakat tanımlamalar içermediği için bu bahiste kaçış koridorları bırakıyor. Tahminen kimi sembolik isimler buralarda artık alenen ağırlanmayacak. Lakin Brüksel ve Paris üzere yerlerde ağırlanmaya devam edecekler. Erdoğan bu taahhüdü gürültü koparmadan kapalı kapılar gerisinde alabilir miydi? Sanırım alırdı. Erdoğan’ın öteki şartı iade evraklarıyla ilgili. Bu bahiste iş birliğinin artırılması kelamı veriliyor. Lakin son kelamı söyleyecek makam İsveç ve Finlandiya yargısı. Erdoğan’ın özensiz arama listelerinin karşısına iç hukuk ve Avrupa İnsan Hakları Kontratı konulacaktır. Artık Erdoğan, bu iki hususla kendi sözüyle NATO’yu terörü destekleyenler kulübü olmaktan arındırmış mı oldu? PYD ve YPG’ye dayanak konusunda asıl muhatap ABD. İsveç ve Finlandiya’nın bu mevzudaki rolü ve yeri Batılı müttefikler ortasında sona kalır. Biden idaresi krizin muhatabının kendileri olmadığını, Türkiye’nin problemini İsveç ve Finlandiya ile konuşması gerektiğini vurguladı. Elbette üç tarafla da görüşmeyi eksik etmediler. Ama Washington’ın stratejisi bunun ABD’nin sorunu olmadığı vurgusu üzerineydi. Böylelikle YPG-SDG’yi silahlandıran ana aktörün rolünü tartışma dışı bırakmış oldular. Bu ülkeler PKK’yi aslında terör örgütü olarak kabul ettikleri için bu mevzuda işbirliği, takip ve önlem kelamları Ankara’nın baskı yapma bahtını artırır ama bu zafer olarak değerlendirilebilecek bir sonuç sayılmaz.
Diğer kıymetli şart, Suriye’deki askeri harekatlar nedeniyle Türk savunma sanayine getirilmiş kısıtlamaların kaldırılmasıydı. Karşılık buldu. Lakin fiilen silah satışını garantileyen bir durum kelam konusu değil. Türkiye’ye bir şey satmak durumunda değiller. Bürokratik pürüzlerle süreci sonsuza kadar oyalayabilirler. Pek çok AB üyesinin eşlik ettiği yaptırımlar bunlar. İsveç ve Finlandiya’nın verdiği kelam ötekileri bağlamıyor. Bu da tekrar sessiz bir diplomasi masasında alınabilecek bir sonuçtu. Elbette bu mutabakat İsveç ve Finlandiya’nın iç siyasetine her vakit nüksetmeye hazır bir sancı bırakacaktır. Bir defa tevili ne kadar farklı olursa olsun Ankara bu mutabakatı Demokles’in Kılıcı üzere Stockholm ve Helsinki’nin zirvesinde sallandıracaktır. Ankara’dan gelen talepler bu ülkelerin kendi kurumları ortasında tansiyonlar yaratabilir. Çıkan her arızada Türkiye’nin veto kartı önlerine tekrar gelebilir.
