Katherine Kornei
Mars yemyeşil bir gezegen değil ama bir vakitler Kızıl Gezegen’in yüzeyinde sıvı suyun aktığına ait çokça ispat mevcut. Artık, Mars yüzeyine iniş yapan en son gezgin -Çin’in ‘Tianwen-1’ vazifesinin bir modülü olan ‘Zhurong’ aracı-, Kızıl Gezegen’in en son jeolojik periyoduna dek varlığını koruyan sıvı suya işaret eden hidratlı mineraller saptadı. Araştırma takımı, Science Advances isimli mecmuada yayınlanan bu sonuçların, Mars’ta sıvı suyun ne vakit aktığını anlamamıza katkı sağladığını söz ediyor.
MARS OVALARINA YAKINDAN BAKIŞ
Bir yıldan biraz daha uzun bir mühlet evvel, Çin ateş ilahının ismini taşıyan Zhurong, Mars’ın kuzey yarımküresinde bulunan ovalara iniş yaptı. O tarihten beridir Zhurong, 1976 yılında NASA’nın Viking 2 iniş aracının ulaştığı tıpkı geniş ve kumlu ova olan Utopia Planitia’nın morfolojisinden ve mineralojisinden örnekler topluyor.
Gezegenbilimci ve Pekin’de bulunan Çin Bilimler Akademisi Ulusal Uzay Bilimleri Merkezi’ndeki Tianwen-1 grubunun üyesi olan Yang Liu ve meslektaşları, mineralleri ve tortuları tahlil etmek gayesiyle tasarlanmış bir araç olan gezginin Mars Yüzey Bileşimi Detektörü aracılığıyla gerçekleştirilen spektral müşahedeler üzerine odaklandı. Zhurong’un güneye hakikat yol alırken üzerinden geçtiği yaklaşık bir yumruk büyüklüğündeki dört tortu modülünden sağlanan bilgilerin bir kısmını incelediler.
Ekip, tortularda bulunan minerallerin cinslerini tespit etmek için, Güneş ışığı bir şeye çarptığın vakit ışığın -bir hususun kimyasal bağlarını titreştiren- muhakkak dalga uzunluklarının tercihen emileceği ve ‘yansıtma spektroskopisi’ ismiyle bilinen bir tekniği tercih etti. Liu, geri yansıyan ışığın muhakkak dalga uzunluklarında buna bağlı biçimde azaldığını ve bir spektrumun bunu gözler önüne serdiğini söz ediyor. “Bu dalga uzunluklarında, (yansıyan ışıkta) bir düşüş olacaktır” diyor.
Araştırmacılar, elektromanyetik spektrumun yakın kızılötesi kısmında kalan tortuların spektrumlarında kabaca 1.5, 2.0 ve 2.2 mikrometre dalga uzunluklarında absorpsiyon özellikleri tespit ettiler. Bu spektral parmak izleri, hidratlı minerallerin, yani olivin, piroksen ve feldispat üzere, kimyasal yapılarına su dahil epeyce değişen unsurların bir özelliğidir.
AMAZON’DAKİ SULARDAN ESKİ
Hidratlı minerallerin mevcudiyeti, geçmişte Mars’ta sıvı suyun varlığını koruduğunu düşündürüyordu ve bu bir sürpriz değildi; çünkü ırmak yatakları ve deltalar üzere yüzey özellikleri Kızıl Gezegen’de zati tespit edilmişti. Ama beklenmedik olan şey, bu mineralleri sırf birkaç yüz milyon yaşında olan bir toprakta saptamaktı. İspanya’nın Madrid kentinde bulunan Astrobiyoloji Merkezi’nde ve New York Ithaca’da bulunan Cornell Üniversitesi’nde astrobiyolog olarak vazifesini sürdüren ve araştırmaya dahil olmayan Alberto Fairén, içinde bulunduğumuz jeolojik çağda Mars’ta sıvı suya dair fazla ispat bulunmadığını lisana getiriyor: “Daha Amazonlar oluşmadan evvel, Mars’ta bol ölçüde sıvı su bulunduğuna ait ispatlara sahibiz; ne var ki, yaklaşık 3 milyar yıldan beridir, Mars yüzeyinde bulunan sıvı suya dair deliller en düzgün ihtimalle çok az.”
Liu ve meslektaşları, Zhurong’un saptadığı tortuların, yeraltı suyu buharlaştığı vakit oluşan ve Mars regolitini sertleştirerek gerisinde tuz gibisi bileşikleri bırakan katmanlı bir materyal olan Mars durikrust’unun örnekleri olduğunu düşünüyor. Durikrust, Mars’ın öteki bölgelerinde de görüldü ancak Zhurong’un yakınlarında bulunan tortular başkalarından daha sağlam görünüyor. Liu, “Zhurong’un iniş yaptığı alanda bulunan durikrust, başka iniş alanlarındakine kıyasla çok daha kalın, bu durum çok daha güçlü bir su faaliyeti yaşandığını ortaya koyuyor” diyor.
Liu, her ne kadar Mars’ın çok uzak olmayan geçmişinde sıvı suyun mevcut olduğunu ortaya koyan daha fazla ispat aramak heyecan verici olsa da, Tianwen-1 takımının sabırlı olması gerekebileceğini belirtiyor. Şu anda Mars’ın kuzey yarımküresi kış mevsimine giriyor ve azalan ışık yoğunluğu ve havadaki toz düzeylerindeki artışın birleşimi, güneş gücüyle çalışan Zhurong gezgini açısından güç şartlar yaratıyor. Çin Ulusal Uzay Yönetimi, kısa müddet evvel WeChat üzerinde yayınladığı bir duyuruda, uygun koşulları beklemek hedefiyle, gezginin, önümüzdeki aylarda uyku moduna geçecek halde tasarlandığını açıkladı.
Yazının yepyenisi Eos sitesinden alınmıştır. (Çeviren: Tarkan Tufan)
